Bernardo et Ramon

                        J'ai deux amours, mon pays et Paris.

                                                      JOSEPHINE BAKER

Zoriontsu erantzun nion Atxaga ezagutzen nuela. Alegia, irakurria neukala. Apur bat harrituta, zer irakurri nuen galdetu zidan orduan. Ez nuen jakin izenburu arraro hartaz zehazki oroitzen. Giro rance samarra, mendian galdutako herria eta beste gauzaren bat aipatu nizkion orduan eta segituan asmatu zuen zein liburuz ari nintzaion. «Zahar» hitza erabili nuen, nik uste, orain esan dudan rance horren ordez, bere naziotasun sentimendua ez zauritzearren. Izan ere, ondotxo nekien ordurako zeinen sentiberak izaten diren herri minorizatuetako jendeak. Ez dut uste, halere, geroztik gertatu denaren argitan, gehiegi zaurituko nukeenik rance erabili izan banu, frantseson joera erdeinutsu ezagunari jarraiki. Nolanahi ere, zintzoa izan nintzen eta ez nuen liburu hura gehiegi gustatu ez zitzaidala disimulatzeko ahalegin handirik egin. Baliteke, gaurtik begiratuta, zintzotasun kritikoarena nire partetiko sedukzio taktika inkontziente bat baizik ez izatea. Nire adineko emakume batek badu —eskerrak!— amarru bat baino gehiago bere zakuan, eta gizona kitzikatzeko bide zuzenetako bat bere baitan daukan dominatzaile sen horri lotsagabeki erronka egitea dela ez nintzen ikasi berria. Ez zen hori izan, dena den, Atxagaren lana diplomaziarik gabe tratatzera eraman ninduena. Izatekotan, horretara bultzatu ninduena bere adineko edozein mutil osasuntsuk automatikoki eragiten didan seduzitzeko beharra da, azken urteotan —kontagailua atzeraka hasi zaidanetik— hain ondo ezagutzen hasi naizena. Atxaga horrekiko nire zintzotasun kritikoak, haatik, ez zion irribarrea itzali, ezta bere begi ezin beltzagoen distira lausotu.

        Nahikoa bide zitzaion Antsori nik beraien autore nazionala ezagutzea gure eztabaidari ordura arte izan ez zuen kutsu berria eransten hasteko. Hurbilagoa.

        Ezagutzen nuen ordurako. Baina ez nekien euskalduna zenik —abizenaren jatorria ez nuen identifikatzea lortu ez baitzuen, preseski, euskalduna—. Bruselako kongresu bazkari batean kointziditu genuen lehenengoz, aurreko urtean. Eta deus gutxi oroitzen dut berak orduan esandakoaz. Egia esan, ez dakit hitza hartu zuen ere, benetan esan nahi dut, zerbait esateko, eztabaidan sartzeko. Soilik dakit fisikoki segituan erakargarria suertatu zitzaidala. Arraza sendokoa begitandu zitzaidan eta beltzaranegia aukeran. Baina ez zen tipo magrebiarrekoa. Hazpegi finak zituen —ia ezpainik gabea zuen ahoa— eta bazuen alde hotz bat, zurruntasun bat gorputzean, oso europarra egiten zuena. Galesa edo eskoziarra ote zen ibili nintzen une batez. Frantsesez ari zenean zeukan r-a ahoskatzeko moduak ere halako zerbait iradoki baitzezakeen, jatorri zelta arkaiko bat, esaterako. Kontua da nahiago nuela Antsoren jatorria horrela amestea, Europaren hegoaldearekin asoziatu gabe, arlo erotikora mugatzen den nire arrazakeriaren eraginez edo.

        Gero eta bakanago gertatzen den gauza atzerritarrengan, ondo samar moldatzen zen frantsesez, egin genituen lehen hitzek agerian jarri zidatenez. Nire unibertsitateari —Parisko Ecole des Hautes Etudes en Sciences Sociales-i— egokitu zitzaion nazioarteko ikerketa taldearen kongresua antolatzea urte hartan eta Charles de Gaulle aireportura joan nintzen nire lagun «Frau Professor» Brigitte Shoendorferren bila. Brigitterekin hizketan aurkitu nuen. Biak Ryanair hegaldi batean iritsiak ziren Stansted-etik. Brigittek aurkeztu gintuen eta, Antso ere kongresukoa zenez, nire autoan joatea proposatu nion.

        Parisko autobide periferikoaren zirkulazio geldo eta trabatuan sartuta geundela, nongoa zen galdetu zion Brigittek. Buru gaineko ispilu erretrobisorean ikus nitzakeen biak solasean. Bilbotik zetorrela erantzun zuen, esan bezala frantses txukun batean. «Hain zuzen, orain dela hilabete egon naiz Espainian» aldatu zuen gaia Brigittek, oraingoan niri mintzatuz. Antsoren begitartea zimurtzen ikusi nuen, zerbait gehitu edo zuzendu nahi izan balu bezala. Ez zuen ahorik ireki baina.

        Grands Boulevards metro geltokitik hurbil dagoen bi izarreko hotel xume baina duinean utzi nituen. Autotik jaitsi eta errezepziora jo nuen beraien gelak behar bezala erreserbatuta zeudela ziurtatzeko. Brigittek bere giltza hartu eta urgentziaz dutxa bat hartu beharrean zegoela esanez agurtu ninduen. Errezepzionista asiarrak —adin definigaitzeko emakume bat— telefono dei bati erantzun behar izan zion. Bere giltzaren zain geundela, Antsori esan nion frantsesez ederki ari zela espainola izateko. «Mugakoa naiz» zehaztu zidan, xehetasunetan sartu gabe eta nire jakin-min agerikoegiari diskrezioa edo misterioa nahi zukeen zer edo zer kontrajarriz. Bazitekeen, baita ere, besterik gabe herabetasuna izatea bere jarreraren zioa. Antso nire lan zenbait ordurako irakurria zela badakit, orain, eta ez litzateke nire ospe intelektualaren aurrean apaltzen ikusten dudan lehen gizon gaztea. Bata zein bestea izan arrazoia, jarrera iheskor horrek nire interesa bikoiztu baino ez zuen egin.

Hiri europarrak literaturaren aro postmodernoan izen arranditsua —gauzak dauden bezala subentzioak lortzeko ezinbestekoa— ez nion nik jarria gure kongresuari, baina neuri egokitu zitzaidan sarrera hitzaldi protokolarioa egitea. Ez dira halakoak izaten zailenak. Antolatzaileari ez dagokio ikerlan baten emaitza eskaintzea, baizik eta egitarauan biltzen direnen sintesi prospektibo itxurosoa egitea, kongresuaren goi maila azpimarratuz eta zenbait ardatz teoriko edo kontzeptu giltzarri nabarmenduz. Gure laborategiko inork ez zuen ohorezko betelan hori bere gain hartu nahi, eta ez nuen protesta keinurik egin bilera batean begiradak niregana itzuli zirenean, besteak beste aspaldiko garai lasaienean nenbilelako lan aldetik, nire katedra aurreko urtean erdietsi ostean. Antsok Michel Houellebecq-en eleberrigintza eta Bernardo Atxagarena zituen aztergai nahiz erkagai, bereziki hiriburu literarioekiko pertsonaien jarrera eta posizionamendua. Segituan susmatu nuen, hitzaldiaren izenburuarekin batera e-mailez bidali zigun laburpenean zerabiltzan hitzengatik, Pierre Bourdieuren eta neure teorietan oinarritzen zela bere lana. Bizpahiru hitzaldi batera programaturik zeuden Antsok hitz egin behar zuen ordurako, eta horietako bat hierarkia unibertsitarioan nire mailakoa zen ikerle ingeles ezagun batena. Logikak eskatzen zuen ni azken horretara joatea, baina, munduko literatur sistemaren espezialista gisa, behartuta senti nintekeen hain esparru desberdinetatik zetozen bi autore konparatzen zituen Antsoren hitzaldira joatera. Bestalde, Espainiako unibertsitate batean eduki zezaketen Houellebecqi buruzko ikuspegia interesa zekidan zilegi zen. Dena dela, ezin ukatu, hauek a posteriori egindako arrazionalizazio hutsak direna, eta egiazko egia dela balakatua sentitzen nintzela ezezaguna nuen mutil gazte erakargarri horrek nire kontzeptuen gainean eraiki bide zuelako bere lana. Antso erakargarria iruditzen zitzaidan, kontsiderazio fisikoez haraindi, ausardia behar zelako Houellebecq eta euskal idazle bat paraleloki aztertzen hasteko frantses eremuko espezialisten aurrean. Garbi dakusat, gaurtik begiratuta, Antsorentzat jokaldi estrategikoa zela Atxaga, hau da hirugarren mundu literarioko autore erdi-ezagun bat, Houellebecqen moduko mundu mailako izar baten parean ezartzea. Modu bat zen euskal literaturara erakartzeko bestela inoiz interesatuko ez zatekeen jendea. Halere aho biko ezpata zerabilen Antsok, zeren Houellebecqi buruz Parisko kongresu batean hitza hartzea ez da arrisku gabeko eginkizuna.

        Esan behar dut ederki defenditu zela Antso. Izan zituen zenbait galdera zital nire lankide paristar batzuengandik, hitzaldiaren osteko eztabaidan, baina ahotsean dardararik gabe defenditu zuen bere hipotesia, betiere duina zuen frantsesean bermatuz.

        Arrats hartan jatetxe japoniar batean bildurik geunden kongresuaren bikaina osatzen genuen katedratiko eta antolatzaileok. Ezagutzen ez nuen garaipen aurpegia ikusi nion Antsori atea ireki eta nire mahaira hurreratu zenean, Laura Morante aktoresaren fotokopia gazteagoa zirudien doktorante italiar batekin batera. Antza, Oberkampf kale hype-rantz zihoazen beste kongresukide gazteekin afaltzeko eta, barruan ikusi gintuztenez, agurtzera sartuak ziren. Goizean edo bezperan baino askoz ere erlaxatuago zegoela ezagun zuen Antsok. Hain erakargarria zitzaidan zurruntasun hura galdua zuten bere mugimenduek, eta hazpegiak ere dilataturik zeuzkan —ahoan ezpainak loratzeraino—, grands crus batzuk degustatu balituzte bezala hara hurbildu aurretik. Edo, besterik gabe, hitzaldiak ondo funtzionatu zuelako zegoen hain lasai. Dena dela, hegoaldetarragoa begitandu zitzaidan bat-batean, baita sentsualagoa ere. Bere hitzaldi proposamena onartzeagatik eskerrak eman zizkidan, kortesiazko hitzak baino gehixeago zirenak erabiliz, nik uste. Radarra piztuz ulertu nuenez, aurretik elkar ezagutzen zuten berak eta neska italiarrak eta hori pentsatzeak —nahiz ez nuen ziurtasun erabatekorik— neurri batean lasaitu ninduen. Izan ere, zaila zitzaidan irenstea egun bat eta erdi nahikoa izan zutela agerikoa zen konplizitate gradu horretara iristeko. Hipotesi horretan pentsatze hutsak menopausiaren ertzean sentiarazi ninduen. Gure arteko distantzia lehen munduaren eta hirugarrenaren artekoa baino gaindiezinagoa egiten zuen. Garbi baitzegoen kongresuan bertan elkar ezagutu bazuten zera esan nahi zuela, Antsok beste belaunaldi batekotzat nindukala, merkatutik kanpo ikusten ninduela. Bezperan hotelera iristean diskretu eta misteriotsutzat jo nahi izan nuen bere jarrera, bat-batean, interes sexualik ezaren adierazpen gardena bihurtzen baitzen, hori horrela izatera. Baina ez. Geroxeago egiaztatu ahal izan nuen moduan, aurreko kongresu batetik ziren lagunak Laura Morante eta Antso.

        Gurekin afal zezaten proposatu nien, nahi baino gehiago salatuz neure burua eta kongresuaren aurrekontua erabat ahantzita. Segituan lankideen begirada luzeak sentitu nituen mahaiaren lau ertzetatik niregana iristen, amaraunaren erdigune bihurtzen nindutela. Eta, halere, aurrera jo nuen, gaur ere harritzen nauen lotsagabekeriaz. Edo inkontzientziaz. Zizka-mizketan baino ez geundela argudiatu nuen. Oraindik erdi-betea neukan miso katilua seinalatuz, Antsoren begi beltzetan inolako bermerik gabe murgildu eta bere esku utzi nuen nire burua. Laura Moranterekin irribarre trukaketa bat nahikoa izan zuten geldituko zirela erabakitzeko.

Biharamun goizeko hitzaldien segida amaigabea hitz bakar bat bera ere asimilatu gabe entzun nuen, nahiz eta hizlarien artean eserita egon, oholtza gaineko mahaian. Bezperakoa nerabilen behin eta berriro nire baitan. Nire jarreraz lotsatuta nengoen eta lankideek pentsa zezaketenaz arduratuta, nahiz afarian eginahalak egin nituen bat-bateko gonbidapen horren esanahi ezin gardenagoa ahal zen neurrian uhertzeko. Laura Moranterekiko nire interesa puzten saiatu nintzen, galderak eginez prestatzen ari zen tesiaz, benetan gazte biak gonbidatzea nahi izan banu bezala hastapenetik. Eta, oso mingarria bazitzaidan ere bera horrela umiliatzea eta neure burua ezinbestean zahartzea, Antso gaztetxotzat neukala erakutsi nahi zuten ateraldi zaurigarri batzuk egitera ere behartuta sentitu nintzen.

        Gaueko hamaikak eta erdi aldera altxatu ziren biak mahaitik, katedratikook hartzekotan ginen pattarrei uko eginda. Beraientzat egiazko gaua hastera zihoala iradoki nahi zuen esaldi pare batekin agurtu gintuzten. Antsok bi afariak ordaindu nahi izan zituen baina nire lankide batek ezetz esan zion, antolakuntzak bere gain hartuko zituela, ez zedila kezkatu. Niregana itzuli eta gonbidapena eskertu zidan Antsok, adeitasunez. Ez nintzen ausartu lankidea begiratzera. Irribarre zail batez erantzun nien bi gazteei. Gau paristarraren aire hozkirri eta urduriak bete zuen jangela une batez, harik eta alde eginak ziren Antso eta Lauraren atzean atea itxi zen arte. Hamar urte gutxiago izatearren nire seme bietako bat emango nukeen une hartan. Betikoa nuen keinuaz mototsa egitera banindoa bezala adatsa buruaren atzealdean esku biez bildu nuenean, nire besoetako gihar mardultzen hasiek, tentsiorik gabeek, ardo baten milesimoak bezain zehazki salatzen zutela nire adina pentsatu nuen.

        Bezperakoaren hausnarketan harrapatu ninduen kongresuko hitzaldi nagusiak egiten ziren auditorioko lehen lerroan zegoen gizon baten galderak. Ez nuen entzun galdera eta, okerrago zena, ez nekien niri edo albo bietan neuzkan hizlarietako bati zuzendu ote zion. Errepikarazi egin behar izan nion, lotsaturik. Goiz osoa ameskerien lanbroan sartuta igaro nuen. Iratzartzeko aurkitzen nuen modu bakarra tarteka nire burua iraintzea zen. Nola senti zezakeen nire ospeko ikerleak, nire eskarmentuko emakumeak, nerabezaroa utzi berria zuen gizon gazte batekiko halako sasi bihozkadarik? Ez neukan, ez, konpostura galtzerik.

        Bazkalondorako nire onera itzulia nintzen. Botere emakumea nintzela behin eta berriro ahapeka murmuratuz, mantra indarberritzailea bailitzan, lortu nuen ezohiko ahulezia ahalkegarria uxatzea. Lagundu ninduen baita ere, aitor dezadan, kongresuko egitarauan konprobatzeak ez Antsok ez Laura Morantek ez zutela beste interbentziorik programatuta. Gogoratu nintzen, azkenik, Antsoren hoteleko gelaren erreserba egun hartan bukatzen zela, eguerdian, eta ondorioztatu nuen Euskal Herrira itzuliko zuen hegazkina edo trena arratsaldean bertan hartuko zuela ziurrenik. Bazkaria baliatu nuen bezperako hanka-sartzeagatik barkamena eskatzeko nire laborategiko kideei. Ez zuten azpimarratu nire huts egitea —laguntza europarrak garaiz iritsiak bide ziren eta lasai samar genbiltzan behingoz diru kontuei zegokienean— eta, berriro kongresuko dinamikan sartzea lortu nuen. Horregatik moztu zidan arnasa nire mugikorrean Antsoren ahotsa entzuteak.

        Nire laguntza behar zuela zioen, mezu ezin laburrago batean. Tonua lasaia zen. Ez zirudien presazko eskakizuna. Goizeko hamarrak aldera utzi zuela mezua konprobatu nuen. Erantzuteko beranduegi ote zen, hori izan zen burura etorri zitzaidan lehen gauza. Gauza bakarra. Minutu luze bat behar izan nuen neure buruari beste galdera batzuk egiten hasteko: nondik zeukan nire zenbakia, adibidez, edo komeni ote zen erantzun niezaion.

        Hogei minutu iraun nuen deitu gabe. Arratsaldeko hitzaldien arteko lehen kafe pausa baliatuta, fakultatetik irten eta handik hurbil zegoen metro sarrerara joan nintzen deia euritik babestuta egitera. Paris ez zuen ezagutzen ia batere eta, egun pare bat zeukanez, zerbait bisitatzea bereziki aholkatzen ote nion galdetu nahi zidan. Ez nuen jakin nondik heldu elkarrizketari, eta erantzuteko modu egoki baten bila ibili nintzen eskatu zidan informazioaren bila baino gehiago. «Bereziki?» errepikatu nuen, denbora irabaztearren. «Bai, maite duzun norbaitekin ikusi nahiko zenukeen zerbait». Laura Moranterekin ote zegoen jakin nahiko nukeen une hartan, baina errotik debekatu nion neure buruari halako galdera egitea, edo zeharka jakiten saiatzea ere. Baina ez gara inoiz erabat geure buruaren jabe. «Ez dakit ba, Parisko klixe erromantikoetatik aldentzen den zerbait ikus zenezaten nahi nuke» atera zitzaidan nahigabe, plural eta guzti. «Bakarrik nago. Baina erakutsi nahi bazenit...» bota zidan ezin naturalago. Zuhur edo uzkur, Lauraz galdetzera ausartu nintzen ahotsa ahal nuen neurrian kontrolatuz eta nire bihotz taupadak telefonotik entzun zitzan beldurrez. «Barkatu? Ze Laura?» esan zuen harriturik. Jakina, neska italiarra ez zen Laura deitzen, mentalki hala izendatu nuen arren hasieratik. «Laura ez, Valeria» zuzendu nuen, nik ondo esan eta berak gaizki entzun balu bezala, tonu nahi baino autoritarioagoa erabiliz. «Valeria Napolira itzuli da, oraintxe utzi dut aireportuan». «Baina...» tematu nintzen. «Valeria eta biok lagun onak gara. Pentsatu duzu, beraz, nora eramango nauzun?».

        Biharamun goizeko bederatzietan jarri nion hitzordua, Almako zubiaren rive droite aldean, handik nora joango ginen iragarri gabe, eta kongresura itzuli nintzen. Ez zuen protestatu, gau hartan bertan elkartzea pentsatua zuela igarri banion ere ahotsean.

Hurrengo goizean berandu iritsi nintzen Almako zubira, nahitara, eta «Zer moduz amaitu da kongresua?» galdetu zidan, telefonoz baino naturaltasun gutxiagoz, apika Diana printzesaren omenezko lore sortez inguraturik deseroso sentitzen zelako. Bezperako bere ausardia edo lotsagabekeria nolabait zigortu nahi izan nituen eta ez zitzaidan modu hoberik bururatu bere jarrera maskulino estereotipatuari iseka egiteko toki horretara eramatea baino. «Metal doratuzko su-gar hori New Yorken dagoen askatasunaren estatuak daukanaren erreplika bat da, neurri berekoa. Eta hemen azpitik igarotzen den tunelean hil zirenez Diana eta Dodi, bada, jendeak oroitarri bihurtu du. Beti dago loreztaturik» azaldu nion. «Maitasun debekatuaren sinboloa. Printzesa zuria eta maitale azal ilunekoa», berreskuratu zituen ausardia eta irribarrea. «Ez gara hau ikustera etorri. Zeharka dezagun zubia» gonbidatu nuen, beste azalpenik eman gabe eta bere besoa hartuz, ni ere ausarta izan nintekeela gaztigatu nahiz edo.

        «Beste toki batera joatea pentsatua neukan, Quai Branlyn, hortik jarraituz, ireki berri duten Arte Primitiboen museora, euskaldun gisa interesatuko zitzaizulakoan. Chirac presidenteak sortutako museoak berreskuratu ditu lehengo Gizakiaren Museoan zeuden funts gehienak. Badirudi, halere, euskal atala ez dutela integratu toki berrian. Primitibo izateari utzi diozuen seinale?...» kitzikatu nuen. «Primitibotzat gauzkazue oraindik ere, ez dut horretaz dudarik, baina europar primitibotzat, eta gaitz erdi. Hori da funts euskalduna ez transferitzearen arrazoia, ulertu dudanez. Baina esan duzu ez naramazula hara. Nora goaz orduan?». «Iritsi gara».

        Zubiaren beste muturrean geunden eta lurpera zihoan eskailera estu bat seinalatu nion. «Sartu, ilunpeari beldurrik ez badiozu». Parisko estoldetako kiratsak laster inguratu gintuen, hiriaren zolan barneratu ahala. «Badago pasealeku erromantikoagorik...» kexatu zen, nire jolasa onartzen zuela adierazten zuen tonu dibertituaz. «Erromantizismoa, izatekotan, gure baitan dagoen zerbait da. Orain zenbait urte —hamarkada ere esan nezakeen— senargai nuenarekin hemen partekatu genuen gure unerik gozoenetakoa». «Les Mystères de Paris...» xuxurlatu zidan burlati, geunden tokiaren literariotasunaren berri bazuela erakutsiz eta aldi berean nire senargai ohiarekikoa iruzkinduz. Ez zidan utzi txartelak ordaintzen, jatetxean nire kontura jan zuela argudiaturik. Pasabide luze eta heze batean sartu ginen.

        «Nolaz zaude oraindik Parisen?» galdetu nion «zuregatik» erantzun zezakeelako itxaropen lauso bezain zoroaz. «Euskal autore bat argitara dezazun nahi dudalako. Zure argitaletxe handian...». Nire erreakzioaren zain geratu zen, aurpegi serioaz, esaldiari jarraipena eman aurretik. Hotza sentitu nuen bizkarrezurrean hedatzen eta toki hartako zabor usaina nabarmena egin zitzaidan bat-batean. «Txantxetan ari naiz. Askotan gertatuko zitzaizun, ezta?, sasidazle bat edozein aitzakiaz baliatzea zuri eskuizkribu bat pasatzearren. Beharbada oheratzeko proposamenik ere jaso duzu inoiz. Nahiz ez dagoen arrazoi literarioen beharrik zurekin oheratu nahi izateko». Bazekien, beraz, irakasle izateaz gain banintzela ere Gallimard argitaletxeko Du monde entier bildumaren irakurketa komiteko partaide. Txango subterraneoa bertan behera utzi eta alde egitea planteatu nion neure buruari haserrearen haserrez. Baina Antsoren begi urdurietan bere zinismo baldarrak nekez estal zezakeen ahulezia bat ikusi nahi izan nuen, eta nirekiko erakarpenak eragindakoa izan zitekeela pentsatzeko ahulezia are handiagoa izan nuen. Maldan behera eskailerarik gabe zihoan tunel estuago eta irristakor samarrean sartu ginen. Estoldetako ur marroia, txokolate usteldua bailitzan, zirimolaka genekusan gure alboko kanaletik igarotzen.

        Bisita osoan kortesiaz eta umoretsu aritu zitzaidan, Versaillesko jauregia ikustera eraman banu bezala, une bat lehenago erakutsitako aurpegi zakar eta interesatua berea izan ez bailitzan. Bestalde, uste dut, edo susmoa daukat, estolderia kontu haiek egiazki interesatu zitzaizkiola, ez baitziruditen antzeztuak toki haren historiari buruzko panel handien aurrean egin zituen geldialdi luzeek. «Ohartzen zara? Erdi Aroan orain baino kutsatuago zegoen Sena ibaia! Ez da harritzekoa, dena hara botatzen omen zuten...».

        Zerua goibel zegoen arren eta euria hasita, kanpoaldeko argitasunak begiak txinatartu zizkigun irteeran. Haserrea pasatua zitzaidan. Ez zitzaidan jada hain larria iruditzen Antsoren arestiko baldarkeria. Halako toki desegokira eraman izanaren ordaina zatekeen, ongi merezia. «Antidoto bat zor dizut, Antso. Ez zaitut utziko zure Euskal Herri maitera itzultzen Parisen irudi intestinal honekin». «Ez, ez. Oso interesgarria izan da. Eta ondo pasatu dut... zurekin». «Japoniarrez eta amerikarrez lepo egoten den hiriko tokirik kurtsienetako batera eramango zaitut orain».

        Angelina te saloia ez zegoen aski hurbil oinez bertaratzeko eta garraio publikoak ez hartzearren —gure ibilaldiari xarma kenduko zion beldurrez— taxi baten bila hasi nintzen. Antsok bi solairuko autobus gorri bat ikusi eta, faute de goût bat gehiago edo gutxiago, ez geniola jada ezer zapuzteari beldurrik esanez igoarazi ninduen, entzungor agertuz nire protesten aurrean. Berriro ere rive droitera pasatu eta autobus sasi-ingelesak Concorde-ko obeliskoaren atzealdean utzi gintuen, jomuga genuen kaletik bi pausotara. Rivoliko arkupeetan zegoen te saloia eta ordu laurden luze bat itxaron behar izan genuen sartzea lortu aurretik. Giro hozkirriak eta nekeak goseturik, gustura eseri ginen apaindura doratuz kargaturiko saloiko besaulki gurietan. Nire gomendioari jarraiki, bertako espezialitatea, txokolate afrikarra eskatu zuen Antsok, nik te desteinatu bat eta toast gurineztatuak biontzat. Kongresua izan genuen hizpide, nor egon zen ongi, nork atsekabetu gintuen, baita Urlia, Sandia edo Berendiari buruzko kutzukeria estrazientifiko ugari ere. Azkenean, ustez eta bide onetik nindoala, beraien Atxagaz galderak egitera behartu nuen neure burua, gustura arituko zelakoan euskal literaturaz edo euskaldunez. Nahiko lehor erantzun zidan nazio txikiak sinplifikatzeko joera genuela nazio handiek, elementu bakan batzuetara mugatzeko joera. Atxaga ez omen zen beraiena, euskal autore bat baino ez zen, beste askoren artean. «Izotz mendi baten ageriko punta» metafora erabili zuen, hiperbolaren tentazioari ezin eutsirik. Giroa zapuztu nuelako sentsazioaz utzi ninduen bere ateraldi garratzak. Eta segituan haserretu nintzen neure buruarekin halako gauza bat pentsatzen hasteagatik, egin ez nuen huts batengatik errudun sentitzeagatik. «Urduri jartzen nauk, mutiko» esan nion, mentalki. Orduan, bere kasketaldia gainantzeztu nahi izan balu bezala, zigarro paketea atera zuen jakaren sakelatik. Ez nekien probokazio bat ote zen edo zinez ez zen konturatzen han ez zegoela erretzerik, baina kontua da debekatua zegoela esan behar izan niola, edo esatera behartuta sentitu nintzela. Paristar gisa bertako ohiturak errespetarazi nahi izan banizkio bezala. Ekintza horrek andre estu baten papera jokatzen ari nintzela sentiarazi zidan, edo okerragoa zena, ama batena. Une hartan ohartu nintzen nire seme nagusiak Antsok baino bost urte gutxiago bakarrik zituela. Lehen solairuko komunetara joan nintzen eta, eskuak lehortzen ari nintzela, berriro ere azalpenik eman gabe handik alde egiteko gogoa izan nuen. Egoera groteskoa begitantzen zitzaidan. Neure estiloari ez zegokion pertsonaia bat antzezten ari nintzela sentitzen nuen. Oso deserosoa zen. Antso ohartzeke kontua ordaindu eta saloitik irteteko nituen aukerak kalkulatzen hasi nintzen. Baina, ez dakit zergatik, gure mahaira itzuli nintzen.

        Bere aurpegi onarekin egin nuen topo komunetik itzultzean. Nire lan teorikoa laudorioz estali zuen. Bourdieuk eraikitako literatur sistemaren ikuspegia nazioarteko mailara egokitzen lehena izan nintzela esan zuen, eta nire ikerketarekiko miresmena aitortu zidan, oraingoan gainantzezpenik gabe. Edo hala iruditu zitzaidan bederen. Erreferentzia bat nintzen bera bezalako ikerleentzat, hots nazio txikien literaturak ikertzen zihardutenentzat. Aitortzaren zintzotasunak eta eskuzabaltasunak gizon itxura itzuli zion. Mutiko gaizki hezia desagertu eta gizon xarmagarriak gaina hartua zuen beste behin ere Antsorengan.

        Angelinatik atera eta alboan zegoen beste instituzio paristar batera eraman nuen, gautzen ari zuela ia konturatu gabe. Galignani edozein literaturzale inpresionatzeko eta limurtzeko moduko liburu-denda da. Antsori azaldu nionez, XVI. mendeaz geroztik liburugintzan zebilen familia italiar zahar baten ondorengoek ireki zuten 1851n, Ingalaterratik Parisera bizitzera etorri zirenean. Ingelesezko liburuetan eskaintza oparoa izateaz gain, orotariko liburuak zeuden erakusgai, zurezko habia sakon eta bero batean ordenaturik. Biok isilik ibili ginen tarte luze batez, eliza batean ibiltzen den moduan, noiz argazki edo arte liburuak orriztatuz, noiz begiradaz liburu errenkada luzeak ferekatuz. «Zergatik ez duzu aipatu euskal literatura zure liburuan?» entzun nuen ezustean, bere ahotsa nondik zetorkidan ez nekiela. Nire atzealdean, ia itsatsita, sentitu nuen, eta ahapeka jarraitu zuen, «...edo katalana? Hots, estaturik gabeko literatura bat gutxienez». Sustoak galarazi zidan erantzuna kalkulatzea eta zera bota nion, ez nekiela, literatura txikiak aipatzeari aski neritzola. Funtsezko desberdintasunik ez nuela ikusten katalana, euskalduna eta Finlandiakoaren artean. Nire teoriari ez ziokeela ezer ekarriko estaturik gabeko literatura bat aipatzeak, problematikak literatur esparru baten neurriari edo zahartasunari lotuta ikusten nituelako, eta ez beste ezeri. «Garrantzirik ez badu, hau da, Finlandiakoa eta Euskal Herrikoaren artean ez badago funtsezko desberdintasunik, zure teorian eragina izango lukeen alderik, orduan zergatik ez duzu Euskal Herrikoa aipatu? Zergatik jo duzu sistematikoki estatudun literaturetara?» tematu zitzaidan, ahotsa gero eta apalago baina oharkabean liburutegiko angelu batean zokoratzen ninduela. Erantzuten ez niola ikustean, eta nire begirada guri so zegoen bezero batengan finkatu zela ohartu zenean, atzerapauso handi bat eman zuen, pasabidea libre uzten zidala adierazteko edo.

        Atakatik disimulatuki irteteko, aurkitu nuen lehen liburua hartu, ordaintzera nindoala adierazi eta sarrerako kutxarantz jo nuen. «Visa ala eskudirua?» galdetu zidan saltzaileak erosten ari nintzen Reality principle explained to the children liburua paper erreziklatuzko poltsa batean sartzen zuen bitartean.

        Antso sarrerara iritsi zenean, eskumuturreko ordulariari begiratzeko keinua itxuratzen hasi nintzen, etxera joateko ordua nuela esango niola deliberaturik. Baina ez neraman ordularirik. Kongresuko mahaian ahantzi zitzaidala konturatu nintzen, hizlari bakoitzari zegokion denbora tartea zaintzeko erabili ondoren. Urduritasuna areagotu zidan, hori posible baldin bazen, ordularirik gabe gelditzeak. «Joango gara Concordeko noriara?» proposatu zidan Antsok. Eta erantzuna ematerako, «Hauek zuretzat» esanez, lehenagotik ordainduak bide zituen liburu enpaketatuak luzatu zizkidan, irribarretsu. «Nire herriaren beste ideia bat izan dezazun, ez gaitzazun miserabilismo neorruralarekin asimilatu». Ravel. Portraits basques zen lehena. «Bazenekien Ravel nazionalista euskalduna izan zela?» egin zidan galdera erretorikoa. «Eta beste hau?» galdetu nion Oteiza's selected writings bigarren eskuan hartuta. «XX. mendeko euskal artista handienetako» baten testuen bilduma zela argitu zidan. Liburu garesti samarra zen, edizio zaindua. Orriztatzera behartuta sentitu nintzen, opariarekiko errespetuz. Chillidaren izena aipatu nion, euskal arteaz zer edo zer banekiela erakuste aldera, baina «Oteizaren dizipulu traidorea» ebaki zuen, ezpainak okertuz. «Chillidaren moduan sistemaren arauak errespetatu izan balitu, Oteizaren izena Brancusi batenaren parean legoke gaur egun. Baina ETAkoen alde paratzea, Franco artean bizirik zegoela, Sartre bati onartzen baldin bazaio, euskal artistari aldiz... Ba al dakizu Bret Easton Ellis-ek ETAren aintzazko lerro bat baino gehiago idatzi duela bere Glamorama-n? Euskal idazle batek hori egingo balu kartzelan sartuko lukete bizi osorako».

        Haize hotzak hozka egin zigun liburu-dendatik ateratzean. «Zer, noriara?». «Ez dakit... ez nago aski ondo abrigatuta». Bere narruzko jaka erantzi eta sorbaldak inguratu zizkidan. Kasik belaunetaraino babesten ninduen jaka luze bezain pisu hark. «Goazen» esan nuen, neure kolkorako.

Astiro hasi ginen gorantz. Elkarri begira egon ginen, luzaz, erdi-ilunpeak begiradei ziurtatzen zien anbiguotasunean bermaturik. Gehiago ere eutsiko niokeen gustura bere begiradari, baina Arc de Triompherantz itzuli zituen begiak. Horrela egon zen une batez. Punturik gorenera iritsiak ginen. Noriak geldialdi bat egin zuen. Handik goitik ikusita, bere argi zerrenda paraleloekin, Champs-Elysées etorbideak aireportu bateko hegaldatze pista zirudien. Astinalditxo batek eman zion hasiera beheranzko mugimenduari. Antsok begiak urrunean finkaturik jarraitzen zuen. «Han atzean dagoena Defentsako arkua da, ezta?». «Bai, hori da. Garaipenaren arkuaren jarraipen zuzenean dagoen hura». Ohikoa baino geldialdi luzeagoa egin zuen noriak. Berriro ere, media fin batzuen babesa baino ez zuten nire zangoetatik hotza gorputzean hedatuz sentitu nuen. Berari itsatsi nahiko nukeen, nola likena enborrari oihan hezean. Baina begirada Defentsako arkuan finkaturik mantentzen zuen. «Badakizu...» esan zuen, bere buruarekin ari balitz bezala. Esango zuenaren zain geratu nintzen. Hainbeste non ez bainintzen ausartu «zer?» galdetzera, beranduegi baitzen jada, elkarrizketa bizirik mantendu nahi nuela agerian utziko zukeelako «zer» berantiar horrek. Ez zuen beste hitzik ahoskatu noriatik jaitsi ginen arte.

        Musu bat eman zidan masailean, lagun onei ematen zaien moduan. Ez zitzaidan iruditu zerbait gehiagorako gonbidapena musu hura, baina ez zeukan erresuminaren zaporerik, eta ez zirudien, ezta ere, agur bat. Jaka itzuli nion oraindik pixka bat gordetzeko esango zidalakoan baina ez, onartu zidan. «Programa polita izan da niretzat prestatu duzuna, Gisele. Eskerrik asko». «Lurpetik zerurainoko Paris ikusi dugu» gehitu nuen. Irribarre egin zidan. Horrek bai, agurraren traza zeukan. Autoko giltzen bila irudikatu nuen neure burua, lurpeko aparkalekuan, bakarrik. Edozein aurpegi da estetikoa Parisko argiak fondoan dituela, eta halakoa iruditu zitzaidan berea. Ilea doi bat nahasirik zeukan, begiak inoiz baino ilunago. Ahoa ireki nuen: «Zein da autore hori?».

        Ulertuko ez balu bezala begiratu zidan. Zehaztu behar izan nion. «Irakurrarazi nahi zenidana». «Irakurrarazi ez, argitararazi» zuzendu zuen, jatetxe japoniarrera Laura Moranterekin batera azaldu zeneko garaile aurpegi berbera luzituz. «Hotelean daukat itzulpena». Desfibrilagailua izan zen «hotela» hitza. Taupada desordenatuak jotzen hasi zitzaidan bihotza. Neure burua kontrolpean neukala erakutsi nahi izan nion, elkarrizketaren hariari eutsiz: «Itzulita dago?». «Gaztelaniara bakarrik. Baina frantsesera neronek itzuli berri dut».

        Arestian ez bezala, berak hartu nahi izan zuen taxia. Besoa altxatzen ikusi nuenean, nire autoan joan gintezkeela esan nion.

Antso burua makurtuta errepideari begira ikusi arte ez nintzen ohartu nire Mini Cooper-aren txikitasunaz. Beldur nintzen arren sabaia jo zezan, azeleragailua lehertuta nindoan, autobus eta taxien karrila behin eta berriro mailegatuz. Apenas gurutzatu genuen hitzik hotelera iritsi bitartean, nor bere gogoetan bildurik. «Zoaz gora» agindu zidan atarian, «bigarren solairua» zehaztuz eta bera giltzaren bila zihoala ulertaraziz. Ez nuen ulertu zergatik bidali nahi ninduen bakarrik gora. Ez ginen legez kanpoko ezer egiten ari —Parisen geunden, ez Vatikanoan!— eta hura ez zen izen txarreko hotel bat. Beharbada errezepzioan bere atzean jarrita lotsa pasatuko nuen beldur zen —ia nire semea izan baitzitekeen— eta halako une deserosoa aurreztu nahi izan zidan. Edo berea zen lotsa eta ez ninduen erakutsi nahi. Kontua da nire biziko lotsa pasatu nuela errezepzioraino iritsi gabe eskaileretan gora abiatu eta errezepzionista asiarrarekin talka egitekotan egon nintzenean. Ez bide ninduen ezagutu eta zein gelatan nengoen galdetu zidan emakumeak. Ez neukan gela zenbakirik, jakina, eta ezagutzen ninduela esan nahi izan nion, Antso eta Brigitte Shoendorfer neronek ekarri nituela hotelera bi egun lehenago. Brigitte Shoendorfer! Une horretan bertan hotelean egon zitekeen —gogoratu nintzen Parisen gelditzekoa zela, kongresutik landa—, eta gurutza nezakeela pentsatze hutsak izerditan jarri ninduen. Antsok zer edo zer entzun bide zuen errezepziotik ezen orduan azaldu baitzen giltza eskuan zuela. Zurbil nengoen. «Gisele, uste duzu kongresuko akten publikazioa unibertsitateak ordainduko duela?» galdetu zidan, ozen, etendako elkarrizketa bati berriro helduko bagenio bezala. Emakume asiarrak ez zuen nire erantzunik itxaron eta eskaileretan behera desagertzen ikusi nuen, arnasari oraindik eusten niola. Eskuaz sorbalda inguratu zidan Antsok. Orduan bakarrik lortu nuen biriketako aire lizundua botatzea.

        Gelako atea ireki eta bere aurretik sartzen utzi zidan. Nire gauzak gelako bigarren ohearen gainean jar nitzakeela esan zidan. Txukun zegoen dena. Bere arropa armairuan zintzilikaturik zeukan —gizonek gutxitan hartzen duten lana—. Biluzteko gogoa sentitu nuen. Niri begira zegoela ohartu nintzen. Oraindik ez zuen bere jaka erantzi. Ohe baten ertzean eseri nintzen, berari begira. Maleta ireki eta karpeta plastifikatu more bat atera zuen. «Hau da» esan zuen. Ez zirudien jaka kentzeko presarik zeukanik. «Zer?». «Ramon Saizarbitoria deitzen da autorea». «Etorri hona» gonbidatu nuen nire ondoan jartzera. Hurbildu zitzaidan, baina nire parean eseri zen, beste ohean. «Itzulpena hobetu dezaket. Lehen bertsio bat da. Irakurketa komitekoren batek gaztelaniazko bertsioa nahiago badu, ekarri dizut Madrilgo Alfaguarak argitaratutako bertsioaren ale bat». Hilko nukeen.

        Hotela bere errealitatean ikusi nuen. Gelako hormetako paperak jatorrizko kolorearen gomuta baino ez zuen gordetzen. Luminarioa barnealdetik euli eta zomorro hilez betea zegoen. Handik alde egitea zatekeen gelditzen zitzaidan duintasun erlikia salbatzeko modu bakarra. Horren ordez hitz egiten hasi nintzen, argudiatzen. Bidaia astral batean bezala, nire burua ikus nezakeen Antsori hitz egiten, nahiz ondo nekien nire benetako ni-a neu nintzela, oinak zementuan harrapatuta hizketan ari zen beste hari begira zegoena, ohe hartatik altxatzeko errepikatuagatik gorputzak obeditzen ez ziola. «Badakizu zenbat idazle bizi den Frantzian literatura idaztetik?» galdetu nion, erretorikaz. «Ehun eta berrogeita hamar». Harridura puntu bat ikusi nuen Antsoren aurpegian. Horrek jarraitzeko oldarra eman zidan. «Eta badakizu zeinen zaila bihurtu den frantses idazle batentzat argitaletxe anglosaxoien katalogoetan sartzea? Ohartzen al zara umiliazioa dela gaurko editore frantsesek Frankfurteko liburu azokatik maletetan dakarten genero nagusia? Gure zenbat liburu itzultzen dituztela urtero amerikarrek uste duzu, eta zenbat kaka estatubatuar irensten ditugu guk ordainetan, salduko direla baitakigu, gure irakurleek erosiko dituztela baitakigu, salmenta horiei esker jarrai baitezakegu gure idazleei arnasa ematen eta, bidenabar, munduko beste herrietako idazleei kasu egiten?». Karpeta morea belaunen gainean pausatu eta jaka eranzteari ekin zion. Nire ohera aldatu eta behar bezalako musu bat emango zidala amestu nuen, lipar batez. Baina ez zen bere ohetik mugitu. Isilik zegoen, esango nuenaren zain, jaka bere ondoan tolestuta eta karpeta belaunen gainean. «Ez dago oparirik edizio munduan» laburbildu nuen, sententziaren lehorraz pozik.

        Ezezkoa nirea zelako ilusioa ematen zidan esaldi borobil horrekin, azkenean bukatutzat jo nezakeen gure artekoa. Altxatu eta agur esateko indarrak biltzen ari nintzela, nire ohera pasatu eta eskuak hartu zizkidan. Gure eskuei begira geratu nintzen, begirada altxatzeko indarrik gabe. Hotzak zituen. «Gisele. Ez natzaizu opari bat eskatzen ari» esan zidan, ahots lasai eta ziurraz. «Oparia ni egiten ari natzaizuna da» gehitu zuen. Neure onera —edo txarrera— braustean itzuli ninduen azken esaldi horrek. Oraindik bereetan zirauten nire eskuak berreskuratu eta erdeinuz komentatu nuen: «Daukadan adinean errefusatu ez dezakedan eskaintza egin didazulakoan zaude, hortaz?». Ezin serioago erantzun zidan. «Ni ez naiz inoren opari. Hau da egiten ari natzaizun opari bakarra» esan zuen, karpeta morea nire begien parera altxatuta. «Ez zaizu maila honetako testu askorik iritsiko esku artera urte osoan». Nahasita nengoen. Zeharo. Berriro eztitu zen bere ahotsa. «Ikerle gisa miresten zaitut, eta miretsiko ere oraindik. Besterik da...». Mingarriegia zitzaidakeen esaldiaren bukaerari itxaron gabe karpeta eskuetatik hartu eta ireki egin nuen.

Uste baino luzeagoa zen. Karpetan sartuta ez zirudien arren, ehun bat folio ziren. Irakurtzen hasi nintzen, baina ez neukan garbi zer egin behar nuen. Antso ondo-ondoan neukan, nire sorbaldaren gainetik bere itzulpena berrirakurtzen. Inoiz ez nuen jasan norbait nirekin batera irakurtzen edukitzea alboan. Irakurtzen jarraitu nezakeen, mugagabe —ordu pare bat behar izango nuen, gutxienez, euskal autorearen nouvelle-a bukatzeko—, edo lehen iritzi bat eman eta etxera eramango nuela esan. Zorionez, Antso altxatu eta bainugelara joan zen. «Luzea da...» ausartu nintzen, «...eta benetan ona dirudi» gehitu nuen segituan, badaezpada. «Gau osoa daukagu» esanez itzuli zen, baso bat ur zekarkidala. Animoa eman zidan gau osoa horrek, eta aldi berean ulertu nuen L'Obsession de Rosetti hura lehen hitzetik azkeneraino irakurrarazi nahi zidala, han bertan. Psikopata baten aurrean nengoela ikusteko gai zen nire gorputz astrala, baina besteak, berrogeita hiru urteko gorputzak, ordea, ur trago bat edan eta irakurketari berrekin zion, otzan.

        Testuaren hasierara itzultzeko beharra neukan, egia esan, irakurketaren hasieran —hau da, Antso alboan eduki nuen bitartean, geroztik leihotik teilatuei begira baitzegoen, zigarroa lagun— ez bainuen lortu ondo kontzentratzea. Pixkanaka, halere, idazle horren errepikapenerako joera zela medio, istorioaren haria osatuz nindoan. Bazuen xarmarik, dena aitortu behar badut. Istorioan gizon euskaldun batek emakume espainiar bat seduzitzea lortzen zuen, testu erotiko labur bat idatziz. «C'est quoi votre problème, les basques?», hori zen Eugenia izeneko madrildarrak protagonista euskaldunari etengabe egiten zion galdera eta, egia esan, ez nuen zailtasun gehiegirik Eugenia horrekin identifikatzeko. Ez dakit Antso ohartua zen nouvelle-aren egoera eta gurearen arteko antzekotasunaz. L'Obsession de Rosetti-n ere testu bat bihurtzen zen gizon euskaldun eta emakume ez euskaldun baten arteko harremana aldi berean ahalbidetu eta oztopatzen zuena. Bestalde, hiriburu handiko hotela zen testuan ere ekintzaren kokagune nagusia. Antsok kointzidentzia aurretik kalkulatua zeukala ere pentsatzera iritsi nintzen, bere bigarren zigarroa bukatu aurretik leihoko kristalean itzali eta irribarretsu begiratu zidanean, haatik niregana hurbiltzeko keinurik egin gabe.

        Han zirauen, niregandik lau metrora, orain masaila kristal lausotuan bermaturik, jarrera melankolikoan, bere herriaren etorkizuna nire irakurketaren baitan bailegoen —ni, Gallimard etxeko Du monde entier bildumako irakurketa komiteko kidea, ni, hainbeste miresten omen zuen literatura txikien kontzeptuaren teorizatzaile ezaguna—, han zirauen, bada, etsita, baina burgoi. Eta jarrera hartan bere burua edertzat zeukalakoan nago; txit estetikoa zeritzon, ziur nago, nirekiko harreman korapilatsu horri. Bere porrotaz gozatzen hasia zatekeen. Ezagun zuen gozamen masokista erpuruko atzazalari kezkati hozka egin eta, segituan, esku bera kopetara eraman eta masajeatzeko zerabilen moduan.

        Nire irakurketa doi bat geldotua zela ohartu zen une batean, leihoa utziz ondoko ohera gerturatu eta etzan egin zen, zapatak eta galtzerdiak erantzirik. Oin ederrak zituen. Oinek pertsona baten fineziaren froga definitiboa ematen dutela pentsatu izan dut beti. Hasperen egin zuen. Sabaian iltzatu zituen begiak. Ulertu nuen irakurketari berriro ekiteko gonbidapen mutua zela.

Protagonistak Victoria izeneko emakume euskaldun kosmopolita baten ezagutza egiten zuen eta, Eugeniaz ez bezala, hartaz maitemindu egiten zen. Eugenia madrildarra seduzitzeko balio izan ziola ikusirik —edo sinetsirik—, protagonista saiatzen zen bere testu erotiko laburra berreskuratzen. Horretarako, Eugeniarengana jo beharra zeukan eta honek gizon euskaldunaren benetako helburua zein zen pixkanaka susmaturik, testua erabiltzen zuen xantaia egin eta bere ohera berriro erakartzeko. Paraleloki, autoreak Rosetti margolari ingeles prerrafaelitak izandako bere testu zenbaitekiko obsesioaz xehetasunak tartekatzen zituen, protagonista eta Victoriaren arteko harremanaren ardatz bihurtuz.

        Nouvelle-a ondo eraikia zegoen, maisutasunez idatzia, eta zikoizkeria maskulino edo artistikoaren deskribapen ezin zehatzagoa burutzen zuen Rosettiren eta protagonista euskaldunaren figuren bitartez. Irakurtzen ari nintzen orrian hatza utziz, geldialdia egin eta azaleko orrira itzuli nintzen. Autorearen izena ikusi nahi nuen berriro, ziurtatzeko ez nuela aurretiaz ezagutzen. Antsok esana zidan Espainian argitaratua zutela eta, hortaz, bazitekeen noizbait nire belarrietaraino iritsi izana. Baina ez. Saizarbitoria. Izen luze, ahoskagaitz eta gogoraezina. Gizonak ezizen literario baten behar urgentea zeukan. Ez zidan ezer esaten izen horrek. Ez bide zidan inoiz aipatu Gallimard-eko gure kontaktu madrildarrak. Pena. Gaizki saldu zatekeen Espainiako merkatuan, edo kritika txarrak izan zituzkeen. Beharbada euskal arazoa zen oztopo, autorea terroristengandik hurbilegi zegoelako edo. Auskalo. Kontaktuarekin telefonoz hitz egingo nuen hurrengoan galdetu beharko niokeela pentsatu nuen. Bere txostenetan aipatzen zizkigun izen guztien artean bakanak ziren argitaratzera iristen ginenak eta ez dut uste inoiz argitaratu genuenik aurretik txostenetan agertu ez zen idazlerik. Antsoren autoreak ez zuen, ona izanagatik, argitaratua izateko aukerarik. Pena sentitu nuen berriro. Oraingoan Antsorekiko.

        Loak hartua zuen. Ohartu nintzen —arestian, ohean etzan zen unean, ez bainintzen ausartu osoki burua itzultzera, bere oinetara mugatu bainuen ikusmira— esku biak bularraldean gurutzaturik zeuzkala, hilda balego bezala, eta eskuek Saizarbitoriaren liburuaren gaztelerazko edizioaren ale bat babesten zutela. Arnas laburra zuen, irregularra. Ametsetan zegokeen. Haur bat zirudien horrela eta ez arestiko psikopata. Hazpegiak erlaxaturik, zena baino are gazteagoa zirudien.

        Ulertu nuen ez zuela nirekin oheratzeko asmorik. Ez zuela inoiz izan halako asmorik. Ziurrenik bere buruarekiko erronka bat izan zela dena. Bere iritziz euskal autore hoberena zenari zor zion sakrifizioa. Neronek teorizatua nuen literatur mundu sistemaren zentroko —hiriburu literarioko— irakurle aditu bati gutxienez beraien Saizarbitoria irakurrarazteko ahalegin heroikoa, nahiz ondo zekien bere baitan ez zegoela itxaropenik inoiz argitaratua izan zedin. Bazekien, hortaz, autorea gustatu arren —eta ziur zegoen gustatuko zitzaidala, arrazoiz— ezetza eman beharko niola, eta ez zidala, ondorioz, maitasuna egin beharko. Ez zela nirekiko zorretan geratuko.

Oheratuko ez ginela jakiteak baretu ninduen. Azken bi egunetan galdua nuen bakea itzuli zidan. Hoteleko gela berriro ere habia epel bihurtu zitzaidan. Nouvelle-aren irakurketa bukatu nuen, patxadaz orain, erabat testuan barneraturik, idazkera gozatuz, ona baitzen euskal autore ezezaguna, eta egokia, guztiz, Antsoren itzulpena.

        Goizeko ordu bi eta erdiak ziren azken hitzetara iritsi nintzenean. Antsok lo zirauen. Arnasa ia sumaezina zuen. Hoteleko harrabots txikiak nabarmendu egiten zituen gure gelako isiltasunak. Tarteka pizten zen klimatizagailuaren zurrunga itzaltzen entzun nuen. Hortik une batera igogailua martxan jartzen zela ere bai. Telebista urrun bat, hurrena. Saizarbitoriaren gaztelerazko argitalpenaren alea oraindik bularraldean gurutzaturik zeuzkan eskuetatik kentzea pentsatu nuen —ez nekien ondo zertarako, Gallimard-eko norbaiti erakusteko, edo, besterik gabe, etxean gordetzeko, liburu onekin egin ohi dudanez— baina ez nuen Antso esnatu nahi izan. Nire gauzak hartu eta, lotiaren aurpegira hurbildu ondoren, bere usaina bederen nireganatzeko, alde egin nuen.