5. Ikuspegi perinatala

Amen eta haurren kontrako indarkeria?

 

 

      Hautu kontzientea da haurdunaldia gure aroko Mendebaldeko klase ertain edo altuko emakume zuri gehienontzat. Amatasun desira ezbaian jarri dugu feministok. 30 urte luzerekin planifikatu dugu, eta askok lagundutako ugalketa tekniken bidez gauzatu dugu. Prozesurako prestatu gara doktoretza-tesirako edo oposizioetarako prestatzen garen kemen diziplinatu berberarekin.

      Nire belaunaldiko haurdunok ikasi ditugu erditze fisiologikoaren onurak; oxitozina sintetikoaren, epiduralaren eta zesarea programatuen arriskuak; titia ematearen onurak; atxikimenduaren mekanismoak…

      Ez da harritzekoa amatasun feministei eta errespetuzko erditzeei lotutako mugimenduek zein profesional askok “esplotazio erreproduktiboaren” kontra egin izana. Patricia Merino Murgak Pikara Magazinen alokairuzko sabelen kontra idatzi zuen 2017. urtean, Maternidad, igualdad y fraternidad bere liburua argitaratu eta gutxira. Hurrengo urtean sortu zuen petra amatasun feministen plataforma. Filosofiari buruzko kapituluan aipatu dugu bere kritika nagusietako bat: haurdunaldi subrogatua gametoen gehiegizko balorazioan eta haurdunaldiaren banalizazioan oinarritzen dela.

      Minez eta nekez erdituko zara. Bibliako madarikazioaren eta medikuntza modernoaren eredu aseptiko-anestesiatuaren aurrean, amatasun feministen ildo bat izan da erditze burujabeak, ahaldunduak eta, are gehiago, gozagarriak aldarrikatzea. El Parto es Nuestro plataformako sortzaileetariko bat izan zen Ibone Olza. Psikiatra perinatal honek defendatzen du erditzeak ez lukeela izan behar medikuek gidatutako tramite gogaikarri bat, baizik eta transzendentzia sinboliko, espiritual eta emozional handia duen egitate sexual bat. Jasoko dugun arretaren arabera, emakumeok ahaldunduta aterako gara (“bere kumeak defendatzeko prest dagoen lehoiak nola”, diosku) edo zaurgarri, minduta, apurtuta.

      Gure erditzearen jabe da, hain zuzen ere, Estitxu Fernandez Maritxalar psikologo perinatalaren lehenengo liburua, eta Sortze berri bat. Indarkeria obstetrikorik gabea azkena. Gaur egungo erditze-eredu medikalizatuak marrazten dituen bide zehatzetatik askatzeko deia egiten badu ere, “erditze naturalaren” defentsa dogmatikoan ez erortzeko mezua zabaltzen du. Erdigunean jartzen ditu amen eta umeen beharrizanak eta, bereziki, erdituko den emakumearen autodeterminazioa. M. Ama* eme* ume* liburuan jaso zituen Estitxuk, Erika Lagomarekin batera, hamahiru guraso euskalduni egindako elkarrizketak. Haien ikuspegi feminista esentzialista dela kritikatu die batek baino gehiagok: “Badu kutsu bat, baina hor dago ez-ulerpen bat. Feminismoaren zati batek amatasunaren biologia ukatu du orain arte, eta oraindik ez dio garrantzi handiegirik eman nahi”, erantzun zuen psikologoak Berrian^[3].

      Harengana eta Ana Mendia emaginarengana (Argiako zutabegile izandakoa) jo dugu ikuspegi hau mahaigaineratzeko. Hasteko, bat egin dute hizkeran eta diagnostikoan: “alokairuzko sabelen negozioa” esplotazioan oinarritzen da, laguntza bidezko ugalketaren merkatu globalizatuan kokatzen da eta “ama biologikoak” “kontenedore” bihurtzen ditu. Haien aburuz, praktika honek emakumeen eta umeen eskubideak urratzen ditu, guraso izan nahi duten pertsonen desioa asetzeko.

      Haurdunaldiaren ulermen eta artatze holistikoaren alde egiten duten profesionalek atsekabez hartzen dute ernalketaren esternalizazioaren zabalkundea: “Prozesu psikosozial bat dena prozedura mekanizatu bihurtzen da”.

      Alabaina, kapitulu honetan ikusiko dugu haurdunaldi subrogatu bidezko gurasoei eta gestanteei entzuteak zenbait estereotipo apurtzera garamatzala; esaterako, surrogate askok erditze naturalak hautatzen dituztela. Baina has gaitezen hasieratik.

 

 

IN VITROAREN ARRISKUAK

 

      Ordezkapen bidezko ernalketa teknika bat dela diote aldekoek baina, egiari zor, obodonazioan eta in vitro teknikan oinarritutako praktika da. In vitroa intseminazio artifiziala baino askoz inbasiboagoa den arren, haurdunaldi subrogatua legeztatu duten herrialde gehienetan ez da onartzen gestantearen obuluak zuzenean intseminatzea, umearekiko lotura genetikoa galarazteko. Bikote heterosexualen eta ama bakarren kasuan, intentziozko amak jarriko ditu obuluak, kalitatezkoak baldin badira, eta gainontzeko kasuetan obulu-emaileenak baliatuko dira.

      Lehenengo urratsa izango da emakume horren obulutegiak estimulatzea hormona-injekzioen bidez, obulu bakar bat sortu ordez, hamar baino gehiago sor ditzan. Folikuluak monitorizatuko ditu klinikak edo ospitaleak, obozitoak nahikoa handitu direnean obulazioa programatzeko, hau ere beste medikamentu baten bidez: Ovitrelle.

      Prozedura honen arrisku nagusia hiperestimulazio sindromea da: obuluak gehiegi loditzen badira, horrek distentsio abdominala eragingo du eta, kasuen % 1ean, baita ondorio larriagoak ere, hala nola, pleurako isuria, arnas gutxiegitasuna, koagulazio arazoak, tronbosia edo giltzurrun-gutxiegitasuna.

      Ovitrelle hartu eta 35-36 ordura, obuluak ateratzeko ziztada egingo diote emaileari, anestesia lokala erabiliz. Folikulu obarikoak baginatik xurgatzen dituen prozedura honek, bi eguneko atseden erlatiboa eskatzen du.

      Laborategiko teknikariek obuluak elkartuko dituzte espermatozoideekin, izan intentziozko aitarenak edo semen-emaile batenak. Espainian icsi teknika erabiltzen da in vitroetarako, zeinetan ernalketaren prozesu naturala errespetatu ordez, laborategiko biologoek sailkatzen dituzten espermatozoiderik baliogarrienak, behaketa morfologikoaren bidez. Cumulus izeneko obuluaren kanpoko geruza erauziko dute eta espermatozoidea injektatuko dute barruan. icsi prozedura beharrezkoa da obuluak izozten direnean eta, gainera, semena ugalkortasun arazoak dituen gizonarena bada, espermatozoideak laguntzeko funtzioa dauka.

      Teknika horren irakurketa feminista sinbolikoa egiten du Sara Lafuente Funesek, alegia, obuluetan egindako esku-hartzeek gameto femeninoen agentzia neutralizatzen dutela: “Teknikoki bermatzen da ernalketaren iruditeria: obozitoa pasiboa da eta espermatozoidea hartu besterik ez du egiten”.

      Obodonazioak ez du haurdunaldi subrogatuen neurriko erreakziorik sortu baina, hala ere, feminista askok adierazi dute obulu-emaileekiko kezka. FeministAldeko militante den Begoña Zugadik Pikara Magazinen salatu zuen IVI kliniken iragarki bat, obulu-donazioa odol-donazioarekin alderatzen zuena, bost minutuko tramite erraza izango balitz bezala, ziztadatxo bat eta kito. Aipatutako hiperestimulazioaren sindromeaz gain, zenbait ikerketak lotura ikusi dute halako zikloei aurre egin eta osasun arazo larriak garatzearen artean: bereziki, endometriosia eta minbizia mota jakin batzuk.

      Baina egin dezagun aurrera. Prozesuaren beste aldea da haurdunak biziko duena. Berari ere programatuko zaio obulazioa, enbrioiaren transferentzia bere zikloko momentu egokiarekin bat egin dezan. Gainera, progesterona sintetikoa hartuko du, enbrioiaren inplantazioa arriskuan jarriko luketen umetokiaren uzkurdurak saihesteko. Izan ere, kliniken publizitatea triunfalista bada ere, in vitro transferentzia bakoitzaren arrakasta-tasa % 35-50 ingurukoa da. Sheela Saravanan ikerlariak elkarrizketatu zituen surrogate indiar gehienek izan zuten haurdunaldi kimiko edo abortu espontaneoren bat.

      Hori guztia kontuan hartuta, ugalkortasun teknologien itzalak seinalatu dituzte gure elkarrizketatuek. Anak osasun ikuspuntutik heldu dio gaiari: “Ondorio kaltegarriak gertatzeko arriskua handiagoa da, berezko haurdunaldiekin alderatuta. Arrisku gehienak haurdunaldi anizkoitzen ondorio dira, eta horregatik gakoa datza zikloko transferitzen diren enbrioi kopuruan. Hala ere, ebidentzia zientifikoak aditzera eman du enbrioi bakarra transferitutako kasuetan ere, ohikoagoak direla haurduntze ektopikoak, hipertentsioan oinarritutako gaixotasunak (preeklampsia eta eklampsia), plazentazioan oinarritutako patologiak (aurretiko plazenta eta plazenta-askatze goiztiarra), jaiotze goiztiarrak, haurdunaldiko diabetesa, zain sakonetako tronbosia eta biriketako enbolia eta heriotza perinatala”.

      Kritika politikoa egin du Estitxuk: “Merkatu bat ikusten dut nik, ez soilik alokairuzko sabelena: obodonazioa, enbrioien donazioa… Teknika horiek guztiak negozio bihurtu dira”. Bere ustez, premiazkoa da neurriak jartzea, laguntza bidezko ugalketaren kudeaketan osasun publikoak pisua har dezan.

      Hain justu ere, laguntza bidezko ugalketan mundu mailako bigarren potentzia da Espainiako Erresuma, Estatu Batuen atzetik. Europako beste herrialdeekin alderatuta, ondoko ezaugarriek erraztu dute industria horren loraldia: osasun sistema pribatuan garatu izana; obodonazioa legezkoa izatea; gameto-emaileek diru-saria jasotzea eta haien anonimotasunaren bermea. Gametoen jatorria ezagutaraztearen alde egiten dute Gure Umeen Ametsak eta Son Nuestros Hijos elkarteek, bigarren honen kode etikoan jasotzen denez.

 

 

HAURDUNALDIA:
NIRE GORPUTZA, NIRE ERABAKIA?

 

      Aurrera egin du enbrioiaren transferentziak. Gestanteak umekia zaindu beharko du erditu arte, baina ez da emozionalki inplikatuko guraso izango balitz bezala. “Lotura emozionalik eza ez da existitzen. Gestante batzuk saiatzen dira distantzia hartzen, eta beste batzuek ez dute lortzen. Ikusi beharko da zer ondorio dituen ama horrengan eta ume horrengan, frogatua dagoelako amaren bizipenak umearen osasunean eragiten duela”, azpimarratu du Estitxuk.

      Are gehiago, Anak gogora ekarri du epigenetikaren fenomenoa, alegia, umekiaren eta haurdunaren arteko harremanak haien genometan eragin ditzakeen aldaketak: “Argudio gisa erabiltzen da ez dagoela haien arteko lotura genetikorik, baina badago nahitaezko lotura biologiko bat”. Amrita Pande ikerlariaren lanak erakusten du Indiako gestanteek ere presente dutela umekiekiko hartu-eman biologikoa: “Nabarmentzen zuten lotura horrek haurra identitatez blaitzen zuela; hala, gestanteak hazi maskulinoen hartzaile huts baino askoz gehiago dira”. Haurdunaren garunean ematen den transformazio neurohormonala ere aipatu du psikologoak: “Nerabezaroan ematen dena bezain sakona da”.

      Ume zaintzarekin alderatu dute lotura afektibo hori Alondegiko Kongresuan parte hartu zuten gestanteek. Babysittinga egiten dute haien gorputz barruan; inporta zaie umea, kariñoa hartzen diote, baina ez dute seme-alaba moduan sentitzen.

      Pauline van Berkel, Herbehereetako borondatezko gestanteak, Azkuna Zentroko topaketan azaldu zuen bere motibazioa haurdunaldia bera dela. Haurdun egotea maite du, erditzea ahalduntze handiko momentua iruditzen zaio, baina, hiru seme-alaba dituenez, dolua egin behar zuen onartzeko ez zuela esperientzia horretaz berriro gozatuko. “Erraz gelditzen naiz haurdun, konplikaziorik gabeko haurdunaldi eta erditzeak ditut. Ugaltzeko gaitasun hori berriro ez erabiltzea aukera alferrik galtzea iruditzen zitzaidan”. Ohartu zen bazegoela bere irrika asetzeko bide bat: beste familientzat ernaltzea eta erditzea. Bere obuluak erabiltzen ditu: “Haurrek badakite haien ama biologikoa naizela, eta urtean behin baino gehiagotan ikusten dugu elkar. Jendeak esaten zidan damutuko nintzela eta haurrek ez zutela ulertuko. Ez nago traumatizatuta”.

      Zwanger Voor Een Ander (Beste pertsonentzat haurdun) irabazi asmorik gabeko elkarteko zuzendari-batzordeko kide honek mahai-ingurua partekatu zuen Sarah Jones, Surrogacy UK-ko zuzendariarekin, bost aldiz gestante izan dena. Biek egin zuten eredu altruistaren alde. Jonesen esanetan, elkarlaguntza eskema horrek berme handiagoak ematen ditu gestanteen autonomiari eta eskubideei dagokienez; kontrara, kontratu komertzial batean bezero-langile logikak ezartzen dituen botere harremanak emango dira.

      Horren adibide da Espainiako Auzitegi Gorenera heldutako kasu bat, non uko egin dioten Espainiako emakume batek Mexikoko gestante bat esplotatuz izandako umea zuzenean erregistratzeari. Sententziak onartezintzat jo zuen subrogazio kontratua, umearen eta emakumearen duintasuna kaltetzen eta haien funtsezko eskubideak urratzen zituelako. Zehazki, gestanteak uko egin zion konfidentzialtasun medikoari, abortatzeko eskubideari (baita heriotza arriskua egotekotan ere) eta erditzeko modua aukeratzeari (programatutako zesarea izan behar zuen). Agentzien eta familia elkarteen arabera, kasu hori ez da paradigmatikoa, praxi txar argia den salbuespena baizik.

      Alabaina, gire Mexikoko elkarteak aztertu dituen kontratu askotan halako klausulak topatu ditu: “Haurdunak haurdunaldiarekin lotutako arrisku mediko guztiak ulertzen ditu eta bere gain hartzeko konpromisoa hartzen du, heriotza-arriskua barne”. Beste kontratu batzuetan, enbrioi-murrizketa galarazteko klausulak topatu dituzte, gestanteari haurdunaldi anizkoitza inposatzea suposatzen dutenak. Kanadan enbrioi bakarra transferitzen da, haurdunaldi anizkoitzak eta murrizketak saihesteko.

      Gure Umeen Ametsak elkarteak helarazi dizkidan kontratuetan (Mexiko eta Estatu Batuetakoak) onartzen da emakumearen abortatzeko eskubidea, herrialdeko legediaren arabera, eta hala jasotzen du Ciudadanosen 2019ko lege-proposamenak ere.

      Gainera, kontratuetan gogorarazten da delitua dela emakume bat abortatzera behartzea. Hala, umekiak malformazio edo alterazioren bat baldin badu, eta gestanteak ez abortatzea erabakitzen badu, intentziozko gurasoak behartuak egongo dira umearen ardura hartzera, eta kartzela zigorra ezarriko zaie ardura horri uko egiten badiote. Seguruenik, Indiako Gammy umearen kasua ez errepikatzea da klausula horren xedea: Australiako intentziozko gurasoek osasuntsu jaio zen beste bikia hartu zuten, eta gestanteari utzi zioten Gammy, Downen sindromea eta sortzetiko kardiopatia zituen haurra.

      Kontratuetan haurdunen autonomia eta sexu- eta ugalketa-eskubideak azpimarratzen badira ere, baita mediku-konfidentzialtasunarena ere, haurdunarekiko kontrol zorrotza antzematen da. Adibidez, ohikoa da jasotzea emakumeak derrigortuta daudela intentziozko gurasoei kontrol ginekologiko eta proba guztien emaitzen berri ematera, eta haiekin astero komunikatzera, haurdunaldiaren gorabeherak jakinarazteko.

      Halaber, luzea da subrogazio kontratuetan emakumearen bizimoduari buruzko debekuen zerrenda, nahiz eta bat egiten duen haurdun guztiek jasotzen dituzten jarraibideekin: saihestea drogak, arrisku-kirolak, saunak eta jacuzziak, ilea tindatzeko produktuak, tatuajeak, eta abar. Kontratuetan ohikoa da aurreikustea haurdunari droga eta sexu-bidezko infekzioen test aleatorioak egiteko aukera. Sexu-askatasunari dagokionez, kontratuek jaso ohi dute gestanteak ezin duela koitorik izan in vitro prozedura aurretik eta ondoren, haurdun gera ez dadin bere obuluekin eta beste gizon baten espermarekin, eta abstinentzia onartu beharko duela, osasun profesionalek hala agintzen badute.

      Gure Umeen Ametsak elkarteko bozeramailea den Pablo Bilbaoren esanetan, kontratuetan jasotzen da intentziozko gurasoek eskubidea dutela gestanteari “zentzuzko eskakizunak” egiteko. Irizpide talka egongo balitz haien artean, prozesua artatzen duten osasun profesionalek ebatziko lukete irtenbidea. Adibide bat ekarri du: beganoak ziren intentziozko guraso batzuek eskatu zioten gestanteari haurdunaldian animaliarik ez kontsumitzeko, eta honek ez zuen onartu. Bada, nutrizionistak haurdunaren alde egin zuen.

      Dena den, Estatuaren kontrola da, Bilbaoren ustez, haurdunen eskubideak bermatzeko bidea. Erresuma Batuko eredua goraipatu du: Gobernuko Osasun Sailak gida bat argitaratu du, osasun profesionalek modu egokian artatu ditzaten haurdunak eta intentziozko familiak. Gida horren arabera, osasun profesionalek tentuz ibili beharko dute surrogateak duen konfidentzialtasunerako eskubidea ez urratzeko, hau da, ziurtatzeko zein informazio nahi duen intentziozko familiarekin partekatu eta zein ez.

      Beste muturrean, eredu komertzialean, haurdunekiko kontrola areagotu egiten da gestanteak agentziek kudeatutako erresidentzia, ospitale edo hotel batean bizi direnean. gireren arabera, horietan ohikoa da langileek erostea haurdunek kontsumituko dituzten elikagaiak eta botikak, edota haien autonomiaren kontrako arauak ezartzea, “besteak beste, bisitak jasotzeko debekua edo etxetik ateratzeko ordutegi zehatzak”.

      Pazientearen eskubideen urraketa larria erakusten duen kasu bat nabarmentzen da gireren txostenean. Victoriak 32 urte zituen subrogazio agentzia batengana jo zuenean, bere hiru alabei lursail bat erosteko grinak mugituta. Laugarren hilabetean haurdunaldiko diabetesa diagnostikatu ziotenean, ez zuen osasun arreta espezializaturik jaso diabetesa kontrolatzeko. Ondoezak jota esnatu zen goiz batean, sabela gogortua, eta klinikara jo zuen. Medikuek ikusi zuten umekiak ez zuela bizi-zantzurik, baina ez zioten ezer esan. Tabascoko beste klinika batera deribatu zuten, eta horko profesionalek azaldu zioten umekia hilda zegoela.

      gireren arabera, halako kasuetan antzematen da osasun profesionalek intentziozko gurasoen interesak lehenesten dituztela. Elkarteak gaineratu du batzuetan agentziek atxikitzen dutela haurdunek izan beharko luketen informazio medikoa. Beste batzuetan, gestanteak txarto artatuak eta epaituak sentitu dira. Hala, gireren esanetan, haurdun guztiek bizi ditzaketen eskubide urraketek muturrera jo dezakete subrogazioetan.

      Hori da, hain zuzen ere, Anak azpimarratutako ezinegona: “Emagin bezala, herrialde garatu bateko osasun sistema publikoan ezin dut ziurtatu emakumeen eskubideak bermatuko direnik, eta horren ondorioa da indarkeria obstetrikoa. Hortaz, nola ez nau kezkatuko emakume eta haur horien eskubideak errespetatuko ote diren, tartean negozio bat baldin badago? Benetan zintzo informatzen dituzte gestanteak?”.

      “Eta ez da bakarrik informatu dituzten edo ez”, gaineratu du Estitxuk. “Indarkeria obstetrikoak ondorio larriak izan ditzake emakume eta umearengan, fisiko zein psikologikoak. Oso traumatikoa izan daiteke bientzat”.

      Victoriak zesarea eskatu zuen, baina erditze baginala izatera behartu zuten. Hori gutxi ez balitz, intentziozko familiak eta agentziak ez zuten gastu medikoen ardura hartu, eta ez zioten ordaindu haurdun egon zen hilabeteengatik.

      Irakurri ditugun kontratuetan oso argi jasotzen da gestanteak ordainsaria jasoko duela abortu espontaneoa egotekotan (haurdun egon den denboraren araberakoa) edota heriotza perinatala gertatzekotan. Aldi berean, kalte-ordainak aurreikusi ohi dira, prozesuaren ondorioz emakumeak kalte edo galeraren bat baldin badu ugalketa-organoetan: Falopio tronpetan, obulutegietan edo umetokian. Baina zer eragin psikologiko eta emozional dute halako esperientziek gestanteengan? Zer babes jasoko dute? Berriro ere, dugun errealitate orokorraren muturreko isla irudikatzen dute gure adituek.

 

 

ERDITZE PROGRAMATUAK

 

      Errespetuzko haurdunaldi eta erditzeen alde egiten duten profesionalen eta elkarteen lanean funtsezko ardatz bat da erditze fisiologikoen defentsa. Obstetrizia patriarkalaren garapenarekin esku-hartze gidatua gero eta handiagoa da erditzerakoan. Eskema horretan, jarrera pasibo eta obedientea espero da haurdunengandik; horren adierazle dira etzanda erditzeko joera edota episiotomien praktika (baginaren sarrera handitzeko ebaketa kirurgikoa).

      Eredu horretan ohikoa den sorgin-gurpila azaldu du Estitxuk Gure erditzearen jabe liburuan: “Jakin beharko genuke esku-hartze bakoitzak bere arriskuak dituela eta bidezko arrazoirik gabe erabiliz gero, prozedura batek bertze bat ekarriko duela ia ezinbertzean: etzanda egoteak erditzea mantsotzen du, erditzea mantsotzeak oxitozina sintetikoa lekarke, oxitozinak epidurala, epiduralak tresnak, tresnek episiotomia…”.

      El Parto es Nuestro bezalako mugimenduen eta emaginen elkarteen lanaren eraginez, Espainiako Estatuko Osasun Ministerioak argitaratu zuen Estrategia de atención al parto normal txostena, beharrezkoak ez diren esku-hartzeak geldiarazteko helburuarekin. Euskal Herrian, errespetuzko erditzeetan erreferentziazkoa den Mendaroko Ospitaleaz gain, oso nabarmena da beste batzuetan ematen ari den kultura-aldaketa.

      Gehiegizko esku-hartzeek eragiten dituzten ondorio psikologiko eta fisikoak aipatu ditu Estitxuk: erditze-ondoko depresioa, zoru pelbikoari lotutako gaitzak… Baina, gainera, haurdunon sumisioa eta obedientzia agintzen duen kultura mediko patriarkal interbentzionista horrek ez dio heldu nahi indarkeria obstetrikoaren auziari.

      Gauzak horrela, nolakoak dira erditzeak haurdunaldi subrogatuen kasuan? Estitxu Fernandez eta Ana Mendiak imajinatzen dute kontrolatuagoak direla eta gestanteen erabakimena are mugatuagoa dagoela, profesionalek kontratuko klausulen arabera jokatuko dutelako. Gainera, zesarea programatua lehenesteko joera aipatu dute.

      “Oro har, erditze baginala seguruagoa da zesarea baino”, adierazi du emaginak. Osasun fisikoari dagokionez, erditu den pertsona azkarrago osatuko da. Zesareak infekzioa, hemorragia, tronbosia, lesio kirurgikoak eta anestesiari lotutako konplikazioak pairatzeko arriskua handitzea dakar. Era berean, zesareak ondorengo haurdunaldietan patologia garatzeko arriskua areagotzen du. Umea baginatik jaiotzen denean, haurdunaren mikroorganismoekin kutsatuko da eta horrek bere mikrobiota sendotuko du; zesarea bidez jaiotzen bada, ordea, ospitaleko mikroorganismoez kutsatzeko arriskua izango du. Zesarea bidez jaiotako umeek aukera gehiago dituzte infekzioak, asma eta alergiak garatzeko. “Zailtasun handiagoak dituzte ondo arnasteko, horregatik beti dago pediatra bat pendiente”, gaineratu du.

      Arazoak areagotzen dira zesarea programatuak direnean, “haurrak ez duelako erabakitzen jaiotzeko momentua” eta, hortaz, munduratzeko esperientzia bereziki bortitza egingo zaiolako. Hala, erditzean ematen den hormonen askatzea nabaritu ez duen jaioberriak zailtasun handiagoak izango ditu umetokiz kanpoko bizitzara egokitzeko. Amen arazo emozionalak ere aipatu ditu Anak, alegia, erditze baginalean ematen den bidaia eta oxitozinaren gorakada funtsezkoak direla umea eta haurdunaren arteko atxikimendua garatzeko.

      Baina egia al da haurdunaldi subrogatu gehienetan zesareak programatzen direla? Anna Maria Morerok bere doktoretza-tesian aipatzen du Espainiako agentzia bat, egun aktibo ez dagoena, aukera hori gomendatzen zuena: gestantearen erabaki pertsonala den arren, zesareak programazioa errazten duela adierazten zuten, eta haurduna eta jaioberriaren arteko lotura emozionala saihesten duela.

      gireren arabera, hala gertatzen da Mexikon, medikuen erosotasunaren eta intentziozko gurasoen planifikazioaren mesedetan, “aintzat hartu gabe gestanteen iritzia, ezta zesareak haien osasunerako dakarren arrisku handiagoa ere”. Edonola ere, agentzien eta familien elkarteen arabera, aukeratu ohi den erditzea herrialdearen kultura obstetrikoaren isla da. Alegia, Mexikon 2016an instituzio publikoetan erditze guztien % 55 zesarea bidezkoak izan ziren, eta tasa altuagoa omen da klinika pribatuetan. Hala, justifikazio gabeko zesareen auzia orokortua badago ere, gireren esanetan “gestazio subrogatuan larriagoa da emakume gestanteen babesgabetasuna, agentzia, klinika eta intentziozko gurasoen aurrean”.

      Ukrainan, ordea, kontrako egoera ematen da: zesareek oso justifikatuak egon behar dute, eta erditzeak ez dira induzituko ezta haurdunaldia 42 astera arte luzatzen denean ere. Gure Umeen Ametsak-eko bozeramailearen arabera, argi dago zesarea kirurgia handia dela, eta ez dela arinkeriaz programatu behar. Pablok argitu du intentziozko gurasoak erditzean egotea ez dela hautazkoa, beharra baizik, umearen ardura hartu behar dutelako jaiotzetik. Hori bai, gestantearen intimitatea errespetatzeko beharra azpimarratu du.

      Erresuma Batuan eta Kanadan, osasun sistema publikoan errotuta daude erditze-planak, eta horiek eskatzen zaizkie familia eta gestanteei haurdunaldi subrogatu bidezko prozesuetan. Erditze-plana bi aldeen artean adosten da, eta kontratuan jasotzen da. Erresuma Batuko protokoloak ondokoa agintzen die profesionalei: “Ziurtatu argi daudela surrogatearen desioak, intentziozko gurasoei dagozkienak (esaterako, ea nahi duen haiek ere presente egotea jaiotzean)”. Herrialde horietan ohikoa da gestanteek birth-center-etara jotzea (erditze fisiologiko eta errespetuzkoak bizitzeko leku atseginak, emaginek artatuak, ospitaletik gertu).

      Pablok eta bere senarrak bi ume izan dituzte Estatu Batuetan, gestante banarekin: lehenengoak erditze naturala nahi zuen, epiduralik gabekoa, eta bigarrenak (ogibidez erizaina) nahiago izan zuen erditzea induzitu eta medikalizatu. “Haien estilo, izaera eta sinesmenen arabera aukeratzen dute nola erditu, eta gu hor ez gara sartzen”, azaldu du.

 

 

ERDIONDOA ETA BANAKETA

 

      Haurdunaren eta jaioberriaren arteko harremana “diada” moduan definitzen du ikuspegi perinatalak. Haurdunaren gorputza umekiaren etxe goxoa da bederatzi hilabetez. Atxikimenduaren teoriaren arabera, azalaren beste aldean elkarrekin topo egiten dutenean, gorputz horren bila joko du jaioberriak, eta bere anfitrioiak oxitozina karga handia askatuko du (zoriontasunaren hormona), lotura emozionala bermatuko duena.

      Ondorioz, atxikimenduaren teoriarekin bat egiten duten feministek ordezkapen bidezko ernalketaren aurkako arrazoi potolo bat dute: esterogestazioa deitutako prozesua galarazten duela. Argudio horretatik tiraka, emakumeen eta umeen kontrako indarkeria obstetrikoa kontsideratzen dute haurdunaldi subrogatuetan ematen den gestantearen eta jaioberriaren arteko banaketa.     

      “Amaren gorputza desagertzen da; umeak sentituko du erditzean ama hil zaiola”, adierazi dute Anak eta Estitxuk. Horregatik, uste dute eredu altruistetan ere praktika horrek suposatzen duela “haurrei zauri primario bat nahita eragitea” eta “haien bizitza dolu batekin hastea”. Olzak aipatzen dituen ikerketen arabera, amagandik banatzeak “estres izugarria” eragiten dio jaioberriari, haren garapen neuronala kaltetzeraino, kortisola izeneko estresaren hormona neurotoxikoa baita.

      Psikologia Sozialeko doktorea da Beatriz San Roman, eta adopzio eta haurdunaldi subrogatuetan zentratu ditu bere ikerketa-lanak. Elkarrizketa batean zalantzan jarri du diskurtso perinatala, esanez ikerketa horiek beste testuinguru batean eman direla, non haurrak instituzionalizatu diren: “Jakina, haurra usain eta epeltasun mota jakin batera ohituta dago. Baina gestantearengandik banatzea ondo tratatuko zaituzten giro batera joateko bada, ez da traumarik egongo”.

      Beste kapituluetako gure elkarrizketatuen artean egon dira atxikimenduaren teoria kritikatu dutenak. Ikuspegi antikolonialari buruzko kapituluan, Norma Vazquez psikologoak adierazi du hazkuntza-eredu hori Europa zuriko testuinguru kulturalean zabaldu dela, eta beste testuinguruetako emakumeen esperientziak epaitzeko arriskua dakarrela. Elixabete Imaz antropologoaren esanetan, umearen eta amaren arteko banaketa esperientziak oso ohikoak izan dira historian zehar, baita hazkuntzan hirugarren pertsonen lan erreproduktiboa inplikatzea ere; inudeak kasu. Halaber, gestanteak desestigmatizatzeko deia egin du: “Emakume bat erditu daiteke ume batez bere ama izan gabe, beste pertsonei emateko, eta ez du zertan traumatikoa izan behar”.

      Munduko Osasun Erakundeak gomendatzen du azala azalaren kontra jartzea, bereziki jaioberri goiztiarren kasuan (kanguru metodoa). Haurdunaldi subrogatuetan praktika horri garrantzi handia ematen zaio, baina intentziozko gurasoek egin dezaten, umearen lehenengo atxikipen-esperientzia haiekin izan dadin. Haien premisa da umetxoaren atxikimendua jaio ondoren ezartzen dela, hots, ez dela nahastu behar fetuak gestantearekin izan duen loturarekin. Gure Umeen Ametsak elkarteak helarazi digun ikerketa batek (2022an bmc Pediatrics aldizkarian argitaratutakoa) frogatutzat eman du kanguru metodoak antzeko onura fisiologikoak dituela jaioberri goiztiarrengan, gestanteen partez intentziozko gurasoek egiten dutenean.

      Estitxuk eta Anak onartu dute aukera hori baliagarria dela jaiotzearen trauma konpentsatzeko, baita intentziozko ama edoskitze induzituarekin saiatzea ere. Gaineratu dute intentziozko gurasoak erditzean badaude, askatutako oxitozinan egindako murgilketa biziko dutela, eta horrek ere atxikimendua erraztuko duela. Edonola ere, uste dute zauria ez dela desagertuko. Haurdunaldi subrogatu bidez jaiotako pertsonek adopzio bidezko umeek eta diktaduren testuinguruetan lapurtuak izan zirenek heldutan adierazten duten ezinegona aurreikusten du psikologoak: “Nahiz eta familia oso maitagarriak izan, askok sentitu dute ez zeudela zegokien tokian, edota haien barruan zerbait ez zegoela ondo”. Gure Umeen Ametsak elkarteak helarazitako ikerketek (Erresuma Batukoak eta Italiakoak) tesi hori alboratzen dute; gameto-emaileen partaidetzarekin jaiotako pertsonekin gertatzen den moduan, subrogazio bidez jaiotako gazteek ez dute halako hutsunerik adierazten. Hurrengo kapituluan ikusiko dugu estigma sozialaren kaltea sentitzen dutela gehien.

      Bestetik, ordezkapen bidezko ernalketa gauzatzeko zenbait kontratutan aipatzen da edoskitzearen aukera, gestanteak eta intentziozko gurasoek nahi horretan bat egiten badute. Gestante batzuk prest agertzen dira bularra emateko, edoskitzea gustuko dutelako, eta beste batzuek esnea ateratzen dute, umeak kalostroaren onurak jaso ditzan. Kontratuetan aurreikusten da lan erreproduktibo hori ere ordaintzea. Baina intentziozko guraso batzuek nahiago dute jaiotzetik esne artifiziala ematea, umeak edoskitze moten arteko aldaketa sufritu ez dezan.

      Eta nola bizi dute gestanteek banaketa? Hasteko, nolakoa da banaketa? Irakurri ditugun kontratuetan eta entzun ditugun testigantzetan ohikoena da erditu den emakumeak besoetan hartzea umea segundo batzuk, bera ezagutzeko eta agurtzeko, eta ondoren intentziozko gurasoei ematea. Hurrengo egunetan, gestantea gela batean geratuko da osatzeko, eta gurasoak beste gela batean umearekin. Elkarteetan parte hartzen duten gestanteek ukatzen dute banaketa hori traumatikoa denik. Azpimarratzen dute oso argi daukatela, une oro, umea intentziozko gurasoena dela, baita erdiondoan ere.

      Kanadako laurogeita hamar gestanteren erditze-esperientziak aztertu ditu Samantha Yee ikerlari psikosozialak, 2019an argitaratutako artikulu akademiko batean. Elkarrizketa anonimoak jaso zituen, eta parte hartu zuten emakumeen % 97k erantzun zuen ez zuela barne gatazkarik sentitu (edo oso txikia izan zela) amatasunari uko egiteko momentuan. Bestetik, % 93k familiarekin harremanetan jarraitu zuen jaiotzaren ondoren. Datu bitxi bat ere nabarmentzen da lan horretan: erditze esperientzia positiboagoa izan zen, oro har, intentziozko gurasoak kanadarrak zirenean, atzerritarrekin alderatuta.

      “Ezin dugu ontzat eman emakumeak ez binkulatzeak arazorik ez dakarrenik”, adierazi du Anak, erdiondoko depresioak gogoan. Gai honetan ere, joera orokorraren muturreko errealitatea antzematen dute bi profesionalek. “Berez zaila baldin bada erdiondoko depresioak diagnostikatzea eta babestea, pentsa kasu hauetan”, azpimarratu du Estitxuk. Ikertzaile perinatalek lotu dituzte zesareak eta indukzioak erdiondoko depresioarekin, oxitozina naturalaren jarioa gertatzen ez delako.

      Erresuma Batuko Osasun Sailaren txostenaren arabera, ez dago datu erabakigarririk ondorioztatzeko surrogateek erditze osteko depresioa izateko arrisku handiagoa dutenik. Dena den, osasun profesionalei agindua ematen die emaginak gestantearekin harremana manten dezatela hurrengo 28 egunetan, eta honek intentziozko gurasoak eta umea(k) ere artatuko dituela. Halako bisitak ere aurreikusten dira Kanadako protokoloan: erizain eta gizarte-langile den figura batek egiten du jarraipena. Estatu Batuetan ohikoak dira gestanteen elkarlaguntza taldeak, prozesu osoan zehar haien osasun mental eta emozionala zaintzeko lagungarriak direnak.

      Erresuma Batuko Vasanti Jadva, Susan Imrie eta Susan Golombo ikerlariek 2015ean argitaratu zuten hogei gestanteri egindako elkarrizketetan oinarritutako azterketa. Bi elkarrizketa egin zizkioten bakoitzari: lehenengoa umearen jaiotzetik urtebetera, eta bigarrena hamar urteren ondoren. Ondorioztatu zuten emakumeen osasun mentala ona zela, ez zutela autoestimu arazorik, ez depresio zantzurik ezta bestelako ondoez psikologikorik ere pairatu. Denek adierazi zuten ez zirela damutzen subrogazio akordioan parte hartu izanaz, eta gustura zeudela intentziozko gurasoekin garatutako harremanarekin. Horrez gain, gehienek umeekiko emozio positiboak adierazi zituzten, eta prest agertu ziren haurrekin harremanetan jarraitzeko.

      Nolanahi ere, ikerlariek onartu dute haien lagineko gestanteen esperientziek ez dutela zertan beste testuinguruetako emakumeen bizipenen adierazgarri izan behar. Indiako gestanteak elkarrizketatu dituzten ikerlariek jaso dute surrogateek ez zekitela zesarea bidez erditu beharko zirela, eta ez zutela inolako erdiondoko arretarik jaso. Ikusi dugu, halaber, Amrita Panderen ikerketetako emakume gehienek aitortza falta sentitu dutela prozesuan, hots, haien ekarpena hutsaldu zela.

      Ukrainako gestanteen bizipenak ere oso desberdinak dira. Hasteko, Mendebaldeko Europako eta Estatu Batuetako gestanteen kontrara, ukrainarrek kontsideratu ohi dute haien parte hartzea erditzean bukatu dela. El País egunkariko erreportaje batek Maria izeneko emakume baten prozesu emozionala jaso du: “Ez nituen haurrak ikusi nahi, beldur bainintzen ama-sentimenduak oso gogorrak izango ote ziren eta egoera kontrolatuko ote nuen”. Haren agentziako koordinatzailearen arabera, erditu den emakumeari ez zaio jaioberria erakusten, “guztien onerako”, hormonek eta atxikimendu-dinamikek prozesua zaildu ez dezaten. Adierazi du intentziozko familia askoren eskakizuna dela emakumeak jaioberriekin kontakturik ez izatea hurrengo egunean, baina beste batzuek onartzen dutela. Erreportajean parte hartu zuen beste gestante baten esanetan, erditu ondoren bere desio bakarra lo egitea zen; ordu batzuk pasatuta jaioberria hartu zuen besoetan, eta ez zen bereziki hunkitu.

 

 

INTENTZIOZKO GURASOEN MINA

 

      “Sortzetiko kardiopatia daukat. Medikuak esan zidanean ezin izango nuela haurdun geratu, obsesio konpultsibo bat sentitu nuen ama izateko, beste ezertan pentsatzen uzten ez zidana. Amorrua sentitzen duzu, sufrimendu psikologiko handia: zergatik ezin duzu zuk? Dolua egin dut. Adopzio-prozesu bati ekin genion, eta urte eta erdi geroago erabaki genuen haurdunaldi subrogatura jotzea”. Malko artean kontatu zuen Vanesa de Leonek bere historia Alondegiko Kongresuan. Ukrainako bere gestantearen izena darama tatuatuta sorbaldan: “Nire aingerua da bizitzan, arima osoarekin maite dut”. Emakumearen audio bat jarri zuen ondoren. Bidea ez zen samurra izan, hemorragia bat izan zuen haurdunaldiaren hasieran eta ez abortatzea erabaki zuen arrazoi erlijiosoengatik. Harro agertu zen ugalketa-lana egin izanarekin: “Emakume batek lor dezakeen zorionik handiena ama izatea da”.

      Emakume eta bikote heterosexual gehienen kasuan, haurdunaldia esternalizatzea ez da lehenengo aukera, guraso izateko azken kartutxoa baizik. Normalean, bide oso luze eta mingarria egin dute laguntza bidezko ugalketaren labirintoan. Are gehiago, Ciudadanosen lege-proiektuek ezartzen dute intentziozko guraso izateko ezinbestekoa dela laguntza bidezko ugalketaren aukera guztiak agortu izana edo horiekiko bateraezintasuna izatea.

      Hala, ordezkapen bidezko ama askok ezagutu dituzte estimulazio obarikoa, obulazio programatua, enbrioien transferentziak, abortu espontaneoak, heriotza perinatala. Obsesioz, itxaropenez, desesperantzaz, nekez, minez josia dago bidea.

      Ana eta Estitxu kontziente dira, ugalkortasun arazoak izan dituzten pertsona andana artatu baitituzte. Horregatik, haientzat inportantea da errespetuz hitz egitea intentziozko familiei buruz. “Baina enpatizatzeak ez du eragozten diskurtso politikoa egitea. Ezin dugu jakin duguna isildu jendea ez mintzeko”, esan du psikologoak. “Guraso izateko desioa oso fuertea da, eta ez asetzea drama handia izan daiteke. Baina hausnartu behar dugu zein den bidea ume bat zaintzeko nahia lortzeko, eta zer gertatzen den bide horretan. Oso inportantea da arazoa problematizatzea eta aldi berean familia zaintzea”, gaineratu du emaginak. Hala, bien asmoa da haurdunaldi subrogatuen aukera aintzat hartzen hasi direnei zalantza piztea, inplikazioei eta ondorioei buruz kontzientzia har dezaten.

      Edonola ere, intentziozko gurasoak seinalatu baino, biek nahiago dute sistemari kritika egin. Gizarte heteropatriarkal kapitalistan ematen diren dinamikak aipatu dituzte: ama izateak emakumeontzat patu izaten jarraitzen duela, aldi berean arrakasta profesionala lehenestea sustatzen dela, zaila dela gaztetan guraso izateko baldintza ekonomiko eta materialak lortzea, sinetsarazi digutela gurasotasun biologikoa atzeratu dezakegula lasai asko teknologiei esker, bikote monogamoan gauzatutako gurasotasuna dela oraindik ere eredu hegemonikoa…

      “Jaioberri bat edo dirua itzuliko dizugu” eslogana darabil IVIk, munduko ugalkortasun enpresarik handiena. Obodonazioa da haien negozioaren giltzarria eta, neska gazte baten obuluek ere kale egiten badute, haurdunaldi subrogatuen “teknika” gomendatuko du klinikak. Anaren ustez, neoliberalismoaren mezua barneratu dugu in vitroen aroan: nahi baduzu, ahal duzu; ez baduzu lortzen, izango da ez zarelako behar adina saiatu. “Gauzak horrela, sabel bat alokatzeko aukera badugu guraso izateko, zergatik ez dugu baliatuko?”.

      Are gehiago, “denak balio du” filosofia horri lotutako beste mezu inplizitu bat antzeman du Estitxuk: “Zure gorputzaren kontra edozein gauza egin ezazu azken emaitza umea izan dadin, eta iritsiko da, baina dena egin behar duzu, produktua lortu arte”. Horregatik, faltan sumatzen du ugalkortasun arazoak dituzten pertsonen osasun mentala eta emozionala babestea, “hileroko bakoitzarekin pasatutako dolu ez integratuak kokatzeko”.

      Bere ustez, izan liteke halako prozesu gogorrak bizitako intentziozko gurasoek zailtasun emozional gehiago edukitzea umeak jaio ondoren, igarotako bide emozionalaren ondorioz, eta “amatasun biologikoak ematen duen binkulaziorako erraztasun neurohormonalak ez izateagatik”. San Romanek onartu du intentziozko gurasoek erditze ondoko depresio modukoak izan ditzaketela: “Helburu baten alde hainbeste borrokatu ondoren lortzen dutenean, hutsik senti daitezke. Bat-batean jarraibide-libururik gabe datorren haurtxo batekin topo egiten duzu, zuk gaizki deskantsatzen duzu... Bai, noski, batzuk gaindituta sentitzen dira”.

      Erresuma Batuko Gobernuaren txostenak, aldiz, ez du bat egiten ezinegon horrekin: “Ez dago arrazoirik pentsatzeko subrogazio bidez osatutako familiek zailtasun emozional handiagoak izango dituztela (maiz txikiagoak ere izan ditzakete)”. Dena den, laguntza eta aholkularitza eskaintzea agintzen die osasun langileei.

      Sistemaren atzaparretatik ateratzeko bidea izan liteke benetan altruista izango den haurdunaldi subrogatua onartzea, senide edo lagunen artean adostutakoa? Estitxu prest agertu da salbuespen horiek onartzeko, beti ere haurdunaren eta umearen beharrak erdigunean jartzen badira: “Ama biologikoari akonpainamendu eskisitoa eman behar zaio, zer behar duen entzun, kontuan hartuta haren nahiak aldakorrak izango direla haurdunaldian, erditzean eta puerperioan. Horregatik, akordioak berrikusi beharko dira. Ama hori errespetatu behar da, berak izan behar du erabakimen osoa, ez soilik erditzean, eta iritziz aldatzeko aukera izan beharko du. Umea ez litzateke amarengandik banatuko, ume jaioberri batek bere amaren gorputza behar du. Eta hortik abiatuta eraikiko litzateke beste gurasoekiko harremana. Alegia, eredu komunitarioez ari naiz, baina utopikoa da, ez gaude hor”.

      Anak gaineratu du Erresuma Batukoa bezalako eredu garantistak areagotzen badira ere, “gestanteen eskaria eskaintza baino handiagoa dela” eta, hortaz, “negozioa mantenduko dela, esplotaziorik eza bermatu ezin den herrialdeetan”. Dena den, halako egiturazko desberdinkeriarik ez legokeen mundu utopiko batean ere ordezkapen bidezko ernalketaren aurka egongo litzateke emagina: “Dilema deontologikoak hor jarraituko luke. Osasun langileon printzipio bat da minik ez eragitea, eta nire zalantza da ez ote garen arriskuan jartzen ari ama bat eta ume bat”.

 

 

 

[3] Gurasotasun feministak ikuspegi kuirretik ere landu dira. Gracia Trujillok eta Eva Abrilek koordinatutako Maternidades cuir liburua da adibide bat.