Jabego pribatua

Pueblo tribu guztiek badute beren istorioetan holako pertsonaia bat, mutiko bat, umezurtza. Norbaitek mutikoa jaso eta toki bat eman dio sutondoan lo egin dezan. Mutikoaren arropak jendeak nahiez dituen zarpailak dira. Mutikoak errautsa hustu eta egurra biltzen du. Mutikoa geldirik dago, beti eserita, bere tokian, suari begira. Ez diote mutikoari kasu handirik egiten euren artean kexatu eta elkarri buruzko istorioak kontatzen dituztenean. Mutikoak dena entzuten du, haiek dioten guztian ez irabaztekorik ez galtzekorik ezer ez duen arren. Mutikoak entzun baino ez du egiten. Urte batzu joan eta herria arrisku larri baten aurrean dago -istorioaren zenbait aldaeretan lehortea eta gosete handia da, bestetan hartz irudiko monstruoa-. Eta beste guztiek huts egiten dutenean, eta are apaizak otoitzaz zalantzan direnean ere, irten egin du mutiko honek, artean arropa zaharrak jantzirik. Mutikoak aurre egin dio arriskuari eta salbatu egin da herria. Pueblo jende artean mutikoak narraziorako duen sinesgarritasuna erabatekotzat jotzen da.

Etta lanean dabil haizeari bizkarra emanez. Harea eta hautsa harrotzen doazbidean behera. Euri tanta sakabanatuak eta zenbaitetan elur malutak ere sentitzen ditu. Gezurra da urte guzti hauetan beragatik esaten ibili direna. Haserre dira joan egin zelako. Orbelak eta belar gaitzak meta grisetan dautza hesi zaharreko bazterretan. Egunkari zahar baten zatia belar gaitzezko nahaspilan dago harrapatua; haizeak horailune hauskor gisa agertarazten du. Eskubaraz biltzen ditu sabeleraino ailegatzen zaizkion zozkorrak. Berari buruzko istorioekin segitzen dute. Alde egiteak aldaerazi du. Zuri jendearekin bizi izateak aldaerazi du. Kristal zatiak distiran animalia begiak bezala. Eskubarak urartutako zapata zahar bat atera du, ume jantzi baten mauka gero. Ilea bezain ilun eta estu erretzen dira. Balantza egin du haizeaz andereak. Sugarrak ingurura hedatu eta sastrakari lotu zaizkio. Patioa osorik erretzen da. Ortzeak ke noragabearen kolorea dauka. Biharamunean ez dago haizerik. Lurra leituta dago eta hezur beltzituak txingarretan dira oraindik.

Zaldiak egunsentia baino lehen pasa dira lasterka etxe ondotik. Ortzea eta lurra kolore berekoak dira orain, gaueko gris sakon errea. Eguzki urrean sortaldeko ostertzea urdin ilunera odoleztatzen da. Reyna batbatean altxatu eta ohean eseri da, zaldiei begiratu die leihotik. Navajoek bahitu eta gurdian zeramatela egin du amets. Leiho inguruko zaldi trostaren soinua ametsetako gurdi zaldiena zen. Zuria doa aitzina, grisa ondotik. Behor beilegia azkena da beti. Grisa bafaka doa hauts artean. Ibaia dute buruan. Reyna gogora nahian dabil, eta altxatu egin da. Ortzea esnetsua da. Herriko zakurrak zaunkaka ari dira urruntasunean. Jantzi da eta kotoizko jertse beltza aurkitu du. Egunsentiko aideak euri usaina dakar baina asteak pasa dira azken ekaitza izan zenetik. Txirtilek ez dute argirik sentitzen. Zozoa madariondoan dago. Apailatutako patio hutsa eskobaturik dago. Madariondotik ifar aldera txarrantxa zahar bat dago alde guztietara makurtzen diren zedrozko taketetan lotuta. Urte askoren ostean itzuli da Etta harrizko etxe tipian bizitzera.

Reynari begiratzen dio Ettak harrizko etxe tipiko sukaldeko leihotik. Ur mailan erreparatzeke bete du kafe ontzia. Patio bien arteko hesian dabil Reyna. Hesiaren luzeran pasiatzen du ibiliaz bota balezake bezala. Anaiekin ezkondu ziren, gizonak aspaldi hil ziren baina. Hala ere, ez diote inolaz ere elkarri koinata deitzen. Labean, errifle tiroak bezalako danbatekoak jotzen ditu suak. Kamioikada pinu egur erosi zion navajo bati. Etxe tipiak gela bakarra du, baina hormek harri eta adobe nahasiaz metro erdi hartzen dute. Etxe handiena hartu zuenak patio tipiena hartu zuen. Horrelaxe gogoratzen zaio Ettari. Atsegina zen beren amaginarreba. Semeak eta errainak elkarren arteko zoriontasunean bizi zitezen nahi zuen. Ohitura zaharretan bizi zen. Etxeak eta soroak beti emakumeenak behar direlakoan zegoen. Ezzenez ilobarik ez alabarik. Atsoa madariondoanzegoen errainekin eta etxe bana eta patioa eman zien bana zezaten. Harrizko etxe tipia seinalatu zuen. Etxe tipia hartzen zuenak patioaren zati handiena hartzen zuela esan zuen. Hori datorkio gogora Ettari.

Cheromiah bere Ford kamioneta zurian hurbildu da. Atariraino hurbildu da irri egiten. Levi's-en gainetik darama tripatzarra, amantala bailitzan. Reyna egur pilan ari da mozkinak batzen. Ipuru ezpalak sukarriak bezain gogor eta samurrak dira. Eskuak igurtzen ditu hautsik ez duen arren.

Jende gehiena behin hiltzen da, «Joe agurea birritan hil zen» baina, esan jendeak eta barre egin ohi zuen gero. Juanitak bazekien txantxetan ibiltzen zirela, baina eutsi egiten zion artean. Bera zen senide zaharrei kontu hartzen saiatzen zen bakarra. Azaro hartan neumoniaz jota zebilen osaba Joe. Vicks eta ben-gay usaina zerion etxeari. Egunero begiratzen zion. Eguna argitu baino lehen altxatzen zen beti senide zahar guztiak bezala. Eguzkia agurtu eta otoitz egiten zuten guztien alde. Beti altxatuta zebilen eta biztuta zuen sua sukalde tipian kafea egiteko. Baina goiz hartan atea jo eta ez zen erantzunik egon. Bihotza bizkortu zitzaion, ondo bait zekien zer aurkituko zuen. Sukaldea hotza zegoen. Ohe ondora joan eta begira geratu zitzaion. Ez zen mugitu. Manta gainean zuen eskua ukitu zion. Jela bezain hotzak zeuden hatzak. Berria ematen, antxintxiketan egin zuen izeba Reynarenainokoa. Hitza zabaldu zen. Pikotx eta palekin bildu ziren ilobak eta tribuko jendea. Lurperako jantzi aurretik, ehorzleek egin ohi duten oturuntza gertatu zuten. Izeba Reynak tortilak bildu eta negarretan zen. Joe berarekin beti hain ona izanik ere. Joek bera maite izan zuen gehien gurasoak hilez gero.

Cheremiah oinez agertu zen goiz hartan Juanita surtarako egur gehiago batzen ari zenean. Arrastaka zeramatzan larruzko lakioa eta soka luzea. Zaldien zantzurik ikusi al zuen galdetu zion. Buruari eragin eta osaba Joe goiz hartan zendu zela esan zion. Malkoak atera ziren Juanitaren begietatik. Cheremiah geldirik egon zen une batez.

Ettari buruz kontatzen dituzten istorioak gauza berberara bueltatzen dira beti.

Gainerako neskek indio-eskolan bazkaria gertatzen eta josten ikasten duten artean, negutegian egiten du lan Ettak. Arratsetan, berarekin eseritzen da maistra sofa gainean. Loreen izenak errepikatzen dituzte. Lore atalak irakasten dizkio maistrak Ettari. Larunbatetan, logelako andereek gainerakoak herrira eramaten dituztenean, maistrarekin geratzen da Etta. Eta belaunikatu egiten da haren ondoan lorategian. Lur lehorra sakatzen dute ezpatabelar bulboen gainean. Bainu beroa gertatzen dio maistrak. Ez dio utziko logelara itzultzen atzazalak garbitzen dizkion arte. Ettari buruzko istorioak kontatzen dituzte ostantzeko neskek.

Gasa zurizko gortinak arnasa hartzen eta botatzen ari dira. Malba landareak hesi taketen ingurutik igon eta alanbre gainera makurtzen dira. Kapuluak hertsi eta estu agertzen dira leka ezpain berdeen artean. Kristalezko pote batean egon dira gordeta haziak. Sotoan, amaraun oihal baten ostean aurkitu zuen Ettak. Hesiaren luzeran erein zituen muga markatzearren. Ez zen neskatoa baino lehen aldikoan, baina gogoan ditu oraindik ere koloreak: gorriak eta horiak buru gainean zabuka, xinaurri betz tipiak polen begi zurietan. Purpura eta gorri ilunak ziren beste batzu, ia odol lehorra bezain beltzak. Maistrak emandako haziak erein zituen. Loratu egin ziren malbak, urte bakarreko haziak gorde zituen. Ettak ez du txerrikirik jaten. Jendeak bere patioa edo etxea ikus ez dezan hesi inguruan landatuko dituen ametz arbolen iladan ari da pentsatzen. Beti dago norbait zerbaitegatik burrukan. Kanpoan ibilitako urteek beste modu batera erakutsi diote. Orain gehiago daki. Patioa berea da. Herritik kanpo bizi izan dela eta, ezin dute beraientzat hartu. Pertsona bat joan daiteke eta atzera itzuli. Herriko jendeak ez du hesiarena ulertzen. Indio-eskolan ikasi zuen hesiek erakusten dutela non zauden. Winslowen zuri jendeak hesiak altxatzen ditu etxe inguruan, bestela zerbait galdu daiteke, edo ohostu. Winslowen bizi izan zen denbora guztian berari buruzko esamesak entzuten ziren. Baina ez zen egia. Maistrak idatzi egin izan zion Etta ezkonduta egon zen urte guztietan. Eginbide zuen senarra hil zitzaionetik. Gaisorik eta zaharturik zegoen maistra. Etta loreak zaintzea maite zuelako joan zen. Ez zen lan bat baizik, baina jendeak gustoa hartzen dio hitzegiteari. Luzaroan egon zen maistra gaisorik hil baino lehen.

Ez dela indio-eskolara itzuliko esan dio Ettak. Lana du eskolan loreak zaintzen. Tribuko anderearekin ari da ardi sabel bat garbitzen, marzurzondo azpian xukatzen. Esmalte zuriko ontzian daude bilduak esteak. Gris urdinskak dira, elurra aurretik ortze kolorekoak. Bilgor izpiak zabaltzan dira haien artean, hodeiak bezala. «Dena dela ez zara laguntza handikoa niretzako. Beste inork nahi ez zintuelako hartu zintudan. Eginahalak egin ditut zu hezitzen, baina eskola horretako zuri jendeak hondatu zaitu. Jaterik ez ditugun gauzetan galtzen duzu ur ona».

Beroak geldiarazten du arratsaldea. Eguzkia ez da mugitzen. Ortze kolore guztiak agortu ditu errauts finak utzirik soilik. Hutsik dago beheko kalea. Gela goibel luzepean ahotsak entzuten dira ingelesez eta, urrunago, erloju baten tikitaka. Zuria eta estua da gela. Pertsiana zabalduta dago. Perlezko ehunkeran pil-pil dagio beroari. Lababoko urak granate kolorea du. Etta zain dago ohe ondoko aulkian. Sukarrez daude bustita izarak. Lore atalak xuxurlatzen ditu, kapulua puztu eta zabaltzen doala dio marmarka.

Ruthieren senarra beste andere horrekin ikusten da artasoroan. Artasoroa berea eta bere ahizpa Juanitarena da. Euren amak bientzako utzi zien. Goizean senarra aitzurra bizkarrean joan da soroetara. Ez askoz geroago, anderea agertu da labeko errautsez beteriko ikatz galdara batekin. Zabor pilarako bidea segitu du andereak, baina artasoroaren bazter urrunetara ailegatu denean geratu egin da. Inor begira ez duela uste izatean jarri du galdara lurrean. Soinekoaren gona bildu eta hesi gainetik pasa da txarrantxaren makurgunetik.

Itzartu egin da Etta eta patioa zaldiz beterik dago. Grisa malbak jaten ari da. Petalo gorriak darizkio ahotik. Behor beilegiak andereari begiratzen dio atetik ateratzen. Zaldi zuria kanpora abiatzen da, begiak borobilduz haren mantar aurrean. Ipuru zati bat botatzen du egurpilatik Ettak. Zuriaren kontra oldartzen da gogorki zaldi grisa. Dardar dira hesieran bazterrean, goiz urdin erlantz izpiak aztalenpean zanpatuak. Ettak oihu egin du eta asaldatu egin da behor beilegia, grisaren kontra kuzkurtuz. Aurrera jo dute hesiaren kontra eta taketek karrakotsak egin dituzte. Kirrink eta karranka ari da alanbrea. Bat batean soltatu eta estropozu egin du zuriak txarrantxan korapilatuta. Beilegiak eta grisak jauzi egin dute eta, une batez, zaldi zuria zalantzan dago, ikaratuta lepoan eta aurreko zangoen inguruan kateatu zaion anbrearekin. Gero, jauzika ateratzen da aurrerantz, alanbre uhertua eta hesi taketak atzetik arrastaka, lepoko urratua bezala daramala.