Hemen ontziratu zen Lafayette

Marinelak, benetako marinelak behar duen aurreneko gauza, ontzia bera baino berezkoago duena, labana da. Hori ez dakite eskolan. Maisuak azkeneko errenkadan paratua du. Gero arbelaren ondoan jarri behar duten kankailuetarik bati aginduko dio txipienei kasu emateko, eta Arrietak edo Vieitesek edo Ormazabalek kartila zabalarazten die, oiloaren azpian «po» esan behar da, zakurraren azpian «pe» esan behar da, eta isilik hartu behar dira kaskarrekoak, «Lipuak itoko ahal hau!», eta ez zioten ulertzen. Eskolan ez dakite ezer. Labana da marinelak behar duen lehenengo gauza. Gero doala ozpin bila aginduko dio artaburu hari maisuak, eta botila bete gorri etortzen da handik puska luzera. Maisuak gaitz bitxiren bat dauka, egunero hartzen du, denen aurrean eta zangaka, botila bete ozpin. Eta lo hartzen du aulkian, burua mahai gainean emanik.

        — Hi al haiz portuan bizi dena?

        — Ekartzak biharko gatz gema, entzun duk?

        — Hik ez al daukak arreba bat?

        Baietz beti, hala erantzun behar kankailu horiei, edozer gauzari ezetz esanez gero gezurretan ari dela uste dute, baduela arreba bat, zaharragoa, ez, ez daki polita den, eskolak galdera berri mordoa dauka, politak itsasontzien banderak dira. Gero ikusiko dute, bila etortzekoa da, amak ez du nahi etxera bakarrik joatea, errepide nagusia gurutzatu behar du eta gainera arriskua dago portuan bagoiekin ordu honetan, arrebak eramanen du ikasi dituen berri guztiak kontatzen dizkiola. Egunero errepikatzen den estreinako egun bat, eskola.

        — Baina hau ez duk gatz gema, hau gatz larria besterik ez duk!

        — Lajazak, ume horrek adarra jo nahi ziguk!

        — Hi, aizak, ba al dauzkak emakumeen argazkiak?

        Galdera berri mordoa, beti erantzuten ibili beharra, noski badauzkala emakumeen argazkiak.

        — Kolekzio handi bat? Koloretan?

        Garai batean, hemen, zurezko atea zegoen.

        Orain ez dago zurezko aterik inon, hezetasunaren aitzakia eginda aluminiozkoak eta PVCko leiho-ateak ezarri dituzte etxe guztietan, min ematen dute begian hare-harriaren gaineko modernia merkeok. Eta gure auzoaren itxura jatorra gorde nahi duten espiritu arduratuek gorriz, berdez, urdinez margotu dituzte aluminioak eta plastikoak... Lipuak helduko balie! Zeinen barregarri, zabarkeria honek mespretxu handi bat sortuko ez balu, interfonoak hamazazpi eta hemezortzigarren mendeko atalburu landuen azpian.

        Garai batean ez zen burdinazkoa hilerri honen atea.

        Orain eliza zaharretan bakarrik aurkitzen ahal ditugu zurezkoak. Berezia da Bonantzako elizako atea. Batzuetan kazetari frantsesak etorri izan dira ateari argazkiak egitera, azkena L'Express, udako ale berezia, L'esprit marin du Pays Basque zortzi orrialde kolore betean, «antxetek euskaraz egiten dute hemen» bezalako esaldiak irakurtzen ahal dira bertan, betiko topikoak, udal liburutegian larruz koadernatua daukate. Guk buruz genekizkien kresalaren babesteko bernizatu beharrez ate horretan kasik ezabatuak zeuden arrastoak. Eskolatik ostutako kraion berde urdin gorriz berrosatzen genituen inoiz marinelek ate hartan zauritutako bergantinak eta kexemarinak, umeak bere labana atera eta Arrietaren mahaian egin zuen bezala. Eskaintzak ziren, Bonantzako Kristori egindako otoitz-erreguak, ontziek itsasketa ona egin zezaten. Gero ezabatu egiten zituen kolore haiek apezak sakristauak serorak, halakoren batek. Orduan labana ateratzen nuen nik, Arrieta bera ere ikaratzen zuen altzairu zorrotz hau, eta atearen haragian erabiltzen nuen, ontzien soslaia berritzeko.

        — Badakizu? Klasea amaitutakoan bandera erriatu eta biltzeko agintzen digu maisuak.

        — Ez nekien... Eta himnoa kantarazi egiten dizue?

        — Ez... Bihar nire txanda da, bihar nik jaso behar dut mastan goizean.

        — Halakorik egiten baduzu, ez naiz sekula zure bila etorriko.

        Bonantzako petriletik murgil egiten ari ginen, hotza oraindik, ikusgarri hura sartu zenean bokalean barrena, zilarrezko pinu handia —hau nonbait irakurria naizela uste dut— zekarrela atoian. Fragata bat, eta marinelak jartzietan belak biltzen, eta baupres luze bat, akula erraldoiaren ziria airean bide egiten, hegan hasi behar duen hegazti zuriaren moko. San Migeletan zen, itsasoa izugarri handitua zegoen, moilatik zangoa luzatu eta azalaren gainean oinez hasteko gogoa ematen duen mareaje horietakoa zen, barea, dena islatzen zen, hiri bat ematen zuen putzuak. Haren atzetik ekin genion lasterka, pinuaren adarrak suntsituz. Dena zen zuri, eta distira egiten zuen urpekontzi ingelesek bezala, iragan udan badiaren erdian agertu zirelarik. Bildu zituzten bela guztiak, jartzietan gora zebiltzan kadeteak. Helizea martxan hasi zen, eta lemaren palak abaor egin zuen, maliobra dotorea egin zuen moila trasatlantikoan atrakatzeko. Orduan lehen jaunartzerako jantziak ziruditen guardamarina haietarik batek largabistaren kanoian hartu gintuen, eta murgil egin genuen, ehun braza atzerago genituen boietaraino lenta eginez urruntzeko. Argentinako Armadaren eskola-ontzia zen, Libertad zuen izena, zurian urre txopan, eta 103 metroko eslora zeukan. Itsasoetan barrena dabil oraindikanen, damurik.

        «Viva la Libertad!».

        Garbi entzuten genuen, soinuak laprast egiten du uraren gainean. Baina isildu egin ziren berehala. Ofizialen bat hurbilduko zitzaien moilako langileei «Dejen ya esa milonga!» esanez, ez zuten istilu diplomatikorik nahi, bazekiten Askatasuna oihukatzea beti dela subertsiboa gurean.

        Afaltzen hasiak ginela, arreba heldu zen.

        — Non ibili zara? Beti berandu...!

        — Ez al duzue ikusi...?

        Egongelara hurbildu nintzen... ez zen sinestekoa.

        Baupresaren muturretik trinketa nagusiaren eta mesanaren barrena txoparaino zetorren argizko xingola bat, masten jartziek beste ilara bana zuten, eta karelaren perimetro osoa ere gar txipitan zen, aste santuko prozesioa ematen zuen, baina irudi eder bat osatuz. Izarrezko arkitektura bat gure kaian, mira eginda gelditu nintzen.

        — Ez al dugu afaria bukatu behar edo?

        — Baina zer arraio gertatzen da gaur etxe honetan! Lipuak itoko banindu!

        Mareajea gora zen oraindikanen, itsasoa ere mira eginda gelditua zen, Libertad haren argi guztiak zapaltzen nituela abiatu nintzen uraren gainean pausoa lasai emanez. E, Vieites, hator hi ere! Labana eskuan neukala konturatu nintzen. Arrieta, hik ez dakik oinez uretan! Ez ninduten ikusi, portuan lotuta daudenetan kaialdea bakarrik zaintzen dute ergel horiek denek. Labana hortzetan hartuta igo nintzen kubertara ainguraren katean goiti, estiborreko amuratik. Isilik! Ormazabal, ken itzak zapatak, piratak oinutsik ibiltzen gaituk!

        — Ekarri al dituk?

        Ez bilduma osoa, baina mordo bat urdinez gorriz berdez horiz.

        — Baina hauek ez dituk guk eskatutako emakumeak!

        — Ikustak zer ekarri duen inozo honek!

        Eta Arrillagak airera jaurti ditu Ingalaterrako Isabel II.aren zigilu guztiak frontoiaren erdian.

        — Ba al daukak zakilik, hik?

        — Ea, erakustak oraintxe antxoa zintzil hori!

        Ez, ez du labana erabili. Badu hoberik ahoan, trauskilondo hauek mututuko dituen lipua.

        — Ez dizue lotsarik ematen, piperpotoa jasotzeak?

        — Zer diok, txikitxua, zer piperpoto...?

        — Piperpotoa, Espainiako bandera.

        Isilaldi luze bat, ezustekoan harrapatu ditu.

        — Espainiako bandera...!

        Elkarri behatzen diote, kankailu hauek ez daukate arrebarik.

        — Ergela! Nork deskubritu zian Amerika, e?

        Inori zintzurra egin behar izan gabetanik jabetu ginen ontziaz, oinutsik, labana eskuan, bat-banaka aholotu eta estekatu genituen erreleboko guardak, ongi Vieites, ganberetara jaitsi eta afaltzen harrapatu genuen eskifaia osoa, garrasiren bat entzun genuen ofizialen jangelatik, baina denek etzan behar izan zuten, hori duk Arrieta, mahaiko labanek ez dute balio pirata baten larruan ebakitzeko, horrelaxe Ormazabal, lasai, lasai, krimenik egin ez duena ez da zertan beldur izan, epaiketa justu bat eginen diogu urkatu behar dugunari.

        — Ontzia gurea da, zabal ezazu atea.

        Tiro bat espero nuen, bere buruaz beste eginen zuela. Baina ez, bigarrenez agindu baino lehen zabaldu zigun kapitainak. Dotore zegoen kasaka urdin harekin, ilea kapelutik gainezka botoien urre berean. Gaztea zen, eta ez zeukan itsasturi antzik.

        — Sar zaitez.

        Arrietak eta Ormazabalek ere, labanak zakil, barrura egin nahi izan zuten nire zaindari.

        — Zaudezte hor. Vieites, inork ez dezala tantarik edan zabalean egon arte.

        Eliza bat ematen zuen lurrin gozo betegarria zabaltzen zuten kandelek argitutako ganbera hark, latoiaren distira bazter guztietan, beira polikromatuak klaraboietan, zur ilun garestia paretetan. Kilimak egiten zizkidan alfonbra lodiak oin-zoletan.

        — Jar zaitez, otoi. Egidazu ene tabakotik pipatzeko ohorea.

        Aristokrata zen, ezagun zuen. Eskuetan, eta hitz egiteko modu pausatuan. Saloi hartako ontzi landu haietarik bat zirudien bere frantsesak. Ukatu egin nion, jukutria zaharra zen hura.

        — Zein dira zure eskakizunak?

        Bokalean sartzen ikusi nuenerako nion igarria, Lafayette-ko Markesa zen, gure portuan babestua Frantziako agente ingelesengandik ihesi.

        — Eskifaiarik zailduena daukat, zer beste frogarik behar duzu? Normandiarrak, bretoiak, korsikarrak, galegoak, euskaldunak... hemezortzigarren mendeko bikingoak gaituzu.

        — Motinzaleak.

        — Ezin leialagoak.

        — Zurruta debekatu diozulako Vieitesek berak masta nagusitik dilindan paratzen zaituen arte.

        Eta ardoa ere mahai gainean laga nuen, godalet hankaluzea ukitu gabe.

        — Zeu izanen zara itsasoko kapitaina, baina jazarrean neuk aginduko dut.

        — Ba ote?

        — Barka ezazu, baina zuek... Ez da Amerika liberatzen ahal gerla dueluaren arauetan egiten dela uste duen tropa batekin.

        — Oker zaudela esanen nuke...

        Orduan Lafayettek kapelua kendu zuen, kapeluarekin ilea kendu zuen, kasaka kendu zuen, uniforme zuri arrunt batean gelditu zen kapitaina, ez zen kapitaina, marinela zen, kuberta-garbitzaile, lanbas-dantzalari bat, besotik heltzen zidana min ematerainoko zakar eta belarrira okaztagarri leun:

        — Uretara, txe, uretara orain bertan!

        Ostikoak huts egin zuen, murgil egin nuen eta lentan urrundu nintzen putzuaren erdian zegoen garabi flotanteraino, estatxari heldu nion. Eguberriko argiteria barregarri hari beha gelditu nintzen arnasa hartzen nuelarik gangiltzarraren posizio-argi berdearen pean. Labana hortzen artean ipini nuen, largabistarekin kanoitzen baninduen ere pirata bat ikusia zela konta zezan. Zutitu nahi izan nuen, baina hondoratu egiten nintzen, ezin nuen uraren azalean oinez. Ur masa bat ematen zuen itsasoak.

        — Nondik atera duk labana puska hori?

        — Orain garbia zagok...

        Ez dute konprenitzen, motzak direla zakiloteok.

        — Odol arrastoak zeuzkaan eman zidatenean.

        — Baina nolako gezurrak esaten dituen ume honek!

        — Pirata korsikar batek eman zidaan, krimenaren froga ezabatzearren.

        Garai hartan zurezkoak ziren hemen ateak.

        Mendian, moilatik urrun, labana atera eta lanean jardun nuen hurrengo goizean, fragata bat zauritu nuen hilerriko atean, zurezkoan, fragataren haragi berean.

        Otoitz-erregu bat, jakina, lipuari.

        Handik bi urtera sutea sortu zen Argentinako Libertad eskola-ontzian, Ferrolen zegoela. Ez zen inor hil, eta kalte arinak besterik ez zituen ukan, zoritxarrez.

        Ez dakit non den ate hura, ez dakit San Juan su batean erre zuten edo kolekziozale yankiren batek erosi zuen edo Quebec-eko museoren batean ote dagoen orain.

        Ongi erreparatzen badiozu, fragata baten soslaia ikusiko duzu ate zatar honen burdinan ere, pintura beltzak guztiz estaltzea lortzen ez duen irudia, maisuak Zubimendiri arbelean kolorezko klarionez eginarazten zizkion Pinta, Niña eta Santa Maria baino agitz ederragoa. Zaharrean egin nuenaren kalkoa da, baina burdinan ez dauka, antza denez, zurean adina ahalmen. Edo iltze batekin egina delako da, menturaz, horren ahul. Marinelaren labanak behar luke landu sakrifizioen totema, baina materia nobleagotan tinkatzeko daukat nik tresna sakratu hau, egunero zorrozten dut interfonoa paratua duten atarietako hare-harrietan, badakidalako bihar edo etzi azalduko dela fragata bat bokalean zilarrezko pinu handi bat uberako —kopiatzen ari naiz, badakit—, eta haren bila abiatuko nauzue berriro uhinetan barrena oinez eskua ongi armaturik, urte luze hauetan metatutako herraren morroi esanegina.

        Hurbil da Amerikaren liberazioa: hurrengoan ez dut urrikirik edukiko, Lafayette jauna.

© Koldo Izagirre