Bizirik segitzeko

Kosta egiten zait idaztea. Ez dut eman nahi idazle tormentatuaren antza, ez bainaiz idazlea, ez bainago tormentaturik. Esan nahi dudana oso bestelakoa da: nekeza egiten zaidala taxuzko zerbait jostea orri hauetan, taxuzko ezer egotekotan hemen. Hauetan eta guztietan. Eskutitzak idazten ditudanetan ere egunak eman nitzake bat burutzeko. Apurka idazten dut eta ez dakit nire zailtasunen ondorioa den edo zailtasuna izango ote den apurka idazte horren ondorioa. Hori gutxi balitz, apurka ez ezik trumilka ateratzen zaizkit hitzak, gihar misteriotsu batek bultzatuko bailituen. Ez pentsa, ordea, bere mende naukan higidura muskular bat denik; nik ez dut, inola ere, idazle batzuek duten grina bare ezina, esan nahi baita, idazten jartzen dituen grina bare ezina. Hobe esanda, inoiz halakorik izan badut, oraintxe da, hona hau guztia kontatzera nakarrenak eraginda. Ni, lehenengo eta behin, jarri egiten naiz, eta behin idazten hasiz gero, orduan, batzuetan, gertatzen da trumilka eta apurka idaztearen kontu hori. Ez dut inoiz lau orrialdetik gora idatzi eserialdi batean. Ez da, ez, oso profesionala. Esanak esan, ez dezala inork pentsa profesionaltasunaz trufa egiten ari naizenik. Alderantziz, darabildan digresio hau aurretiko desenkusa bat baino ez da.

        Eta kontua da neronek ere ezin dudala galderetan lehena erantzun: zergatik dihardudan kontu hau guztia idazten. Ezta bigarrena ere: zertarako ari naizen. Aitortu behar da, elementu asko partekatzen dituztela zergatiak eta zertarakoak; hori dela-eta, zaila da bat ezagutzea bestea inkognita denean. Ziurta dezakedan bakarra da, ehorzlearekin izan nuen lehen hitzorduan ohartu nintzela hura idatzi beharra zegoela, gutxitan inarrosten nauen grina; izan ere, nire ustez, idazten ematen dudan denbora hau irakurtzen eman nezakeenaren galera baita, galera handiagoren bat ez aipatzeagatik, izan badira-eta.

        Badakit mundu guztiak horrela jokatuko balu ez litzatekeela zer irakurri egongo edo, batzuen ustez hobe, gaur arte idatzitakoa izango genuke aukeran. Kontuan hartuta argitaratutako guztia irakur dezakeen amaren umerik ez dela jaio eta, mutazio bitxiren bat tartean ez bada, ez dela zati batean jaioko, bada, egoera ez litzateke hain larria izango. Bai baina, esango luke burua duen orok, horrela galduko liratekeenak bide berriak egiteko saioak dira. Alabaina, ez da faltako bide berriak egiteko saioak zalantzan jarriko dituenik, dena esanda, guztia idatzita dagoela dioenik. Niretzat hauek dira arriskutsuenak. Nigandik, baina, ez bide berririk espero. Ehorzlearen dei harekin hasitakoa kontatzera baino ez nator.

        Behin hona iritsita, aitortu behar dut ezin dudala ziurtatu hemen kontatzen ditudan solasaldiak eta enkontruak, ehorzlearekin, amarekin, izeko Margaritarekin eta gainontzekoekin, gertatu ordena berean kontatzen ditudala. Ziurta daitekeena da, ez dudala ahalegin handirik egin norabide horretan. Solasen bat, irudiren bat lot dezaket kanposantuarekin, besteren bat ehorzlearen etxearekin edo Durangorekin. Hagitzetan gaiak berak narama elkarrizketa haietako batetik bestera eta, nago, horrek eman diezaiokeela gutxieneko koherentzia testu honi, bai behintzat ardatz kronologikoak baino gehiago. Gogoan dut, esate baterako, bere etxean mintzatu nintzela dueluez ehorzlearekin; mintzatu zitzaidala, gauzak zehatz esateko. Hasi neu hasi nintzen, oharkabean, nolabaiteko txantxaren bat eginez gure lehendabiziko hitzorduaz, hitzorduaren lekuaz.

        — Kanposantura joan beharrarekin, dueluen garaietan halakoetara joaten zirenen larruan ikusi nuen neure burua— esan nion, edo antzeko zerbait.

        — Frantzian —argitu zidan— XVII. mendean arrunt bilakatu zuan dueluez erabakitzea zenbait kontu pertsonal, gehienetan zer ikusi urria zutenak ohorearekin eta zinemak hedatutako halako pitokeriekin. Eta luze iraun omen zian ohiturak. Gure Agosti Xahok berak ere hiru duelutan parte hartu omen zian. Are harrigarriagoa, nire idurikoz bederen —jarraiki zitzaion—, Uruguaikoa duk; han 1920an lege bat egin baitzuten dueluak arautzearren. Arautu bazuten zerbaitegatik izango zuan. Ziurrenik oso zabaldua zegoelako eta ez zelako modurik desagerrarazteko. Askoz hurbilago, Eibarren, udal ordenantza bat egin zitean 1913an, prostituzioa arautzen zuena. Eibarko udalak prostituzioa sustatu nahi zuelako? Zinegotziak putazaleak zirelako? Azken kontu hau alboratu gabe, uste diat ezin zutela prostituzioa ezabatu, oso zabaldua baitzegoen, eta horrexegatik arautzea beste aukerarik ez zitean izan. Besteak beste, tailerretako ekoizpena ez kaltetzeko.

        Kanposantuan, lehenengo enkontru hartan, zuka jardun zidan. Hemen, bere etxean, hasi da hika, pentsatu nuen.

        — Nolatan zaude hain jantzita duelu kontuetan? Ez zenuen ba zeuk halakoren batean parte hartuko?

        Era askotan erantzuteko moduko galderak, biei erantzunez edo bati bakarrik. Arrapostu bakoitzari nahi adina doinu jar geniezaiokeenez, erantzunak orotara zenbatezinak izan zitezkeen.

        — Sakon ikertu dudan gaia duk dueluena. Plazer hutsez —nabarmendu zuen—. Aspaldi, emazte batengatik desafioa egin nioan senarrari, edo agian berak niri, ez diat ondo gogoan.

        — Ez da egia izango.

        — Sinetsi egidak: nire birraitonak duelu batean utzi zian azken hatsa. Eta bere anaia OK Corral-ekoaren lekuko izan omen zuan.

        Lehenengoa hasieratik hartu nuen egiatzat. Besteekin, oraindik ez dakit adarra jotzen ibili zitzaidan, orain badakidan arren bere birraitona eta anaia Ameriketan izan zirela eta hantxe geratu zela anaia.

        — Kanposantuak dueluen antzeztoki izanik, Europa alde honetan gutxienez, nire ogibideak berak eraman naik kontu hauek ezagutzera, nahiz eta, tamalez, nire apopiloen artean ez daukadan duelu batean akabatutako inor. Edozein modutan, dueluak badik ezberdintasunik Atlantikoaren alde batetik bestera, hala liturgietan nola kokalekuetan, baita ere onarpen sozialean.

        Erakusten zuen dueluen gaineko jakintza entziklopediko hura lurrera ekartzearren edo, besterik gabe, bere kalakak une hartan gogorarazi zidalako, honelatsu esan nion:

        — Eta non kokatuko zenuke zuk atxilotu batek jeneral hari bota omen ziona? «Goazen biok Urbasara eta ostiaka erabakiko dugu auzi hau», edo antzeko zerbait.

        — Duelurako gonbitea duk, zalantzarik gabe: desafioa. Zaldun kontua balitz bezala agertzen bada ere, presoak bazakik hara ez duela zalduneria legeak eraman, gerrak baizik, jarduera kolektiboa beti. Une horretan politikoki jokatzen ziharduk aurrean duen gizonarekin, lokian kanoiaren hotza dastatu arren.

        — Hori eta askoz gehiago esan daiteke —gehitu nion—. Baina lekuaz ere izango da zerbait, Urbasa ez baita edozein leku. Ez da kanposantua.

        — Hala zeritzoat neronek ere. Izan zitekean Aralar edo Urbia, Gorbeia beharbada. Ez, ordea, Bilboko Plaza Barria, Eroskiko aparkalekua edo Derioko kanposantua. Baditek Urbasak-eta zer edo zer neolitikoa baino haragokoa, sakonerantz esan nahi baita; ez, halabeharrez, zaharragoa; baditek zerbait leku horiek gure etxetzat hartzearen gisakoa, nire irudikoz. Leku garaiak, non gizonak ez duen gizona ikusten, bere baitara so egin ezean bederen, intromisiorik gabeko tokia. Ama lurra, badakik: ur, lur, elur.

        Isilik egon ginen, azken hiru hitzen oihartzunak aditzen.

        — Nonahi ere, emetasunik gabeko giza kontuak —bota nion—. Ez dut inoiz entzun emakumeen arteko duelu konturik.

        — Bada izan, izan dituk —ihardetsi zidan begiekin irri eginez—, baita Euskal Herrian ere. Fenomeno ia unibertsala duk dueluena. Jakina, emakumeak tarteko eduki zituzten dueluen konstantzia idatzirik apenas zagok, idazkera boterearena den heinean; baina, gezurra badirudi ere, ahoz aho, doinuz jantzita edo hain gabe, bi baino gehiago iritsi zaizkiguk...

        Luze eta zabal mintzatu zitzaidan kontu haiez, eta aitortu behar dut tarteka eten egiten nuela konexioa, nire gogoak ehorzlearen bidezidorrak utzi eta bereak egiteari ekiten ziola. Eta halako eten batetik itzultzean esan nion:

        — Badago Gary Cooperren western bat, zeinean duelu bat dagoen, ohikoaren aurka, filmaren hasieran. Gary Cooper Sezesio Gerran hegoaldekoen buruzagi izandakoa lekuko sheriffarekin lehiatuko da, errebolberrez, herri oso baten ikuskizun. Zerraldoa zaldi baten gainean eramango du ekialdetik etorri berri batek. Hain justu, zaldiak Cooper luzea daramaneko eszena irrigarria da oso, are gehiago ikuslea jabetzen denean duelua trikimailu bat izan dela, zeinari esker hegoaldeko buruzagi ohiak, bere izenari lur eman ondoren, bizitza berri bat hasiko duen. Berria esatea beharbada gehiegi da, izan ere, Cooper luzeak egingo duena, behin izen berria jantzita, bere sendia akabatu zuen maltzurraren bila abiatzea izango da. Arras topikoa, badakit.

        — Bai. Baina horretatik guztitik interesatzen zaidana, duelua edo trikimailua bera baino gehiago —solasaldia amaitzera zihoan ehorzlea— horra bultzatu duen patua duk; alegia, galtzailearena, zeinak azal berri bat behar duen mundu berrian, lege berrian, bizirik irauteko. Horregatik behar dik hil, bizirik segitzeko. Eta izen berri bat behar dik.