Hamlet, William Shakespeare

 

Hiztegia

 

          Hitz-berri zale ez banaiz ere, badaude euskaratze honetan hitz berriak, nahita nahi ezkoak baititugu batzutan. Hitz zaharrak aurkituko dituzu ere, irakurle, gutxi ohituak, edota euskalki bat bakarrenak direnak; guztiok gure ditugu eta erabiltzeko zuzenbidean eta beharrean gara. Irakurtzeko lagungarri izango zaizulakoan ipintzen dut hiztegitxo hau, horietako hitzez eratua.

 

A

Abagune.— Mugon, garai; erderazko conyuntura, conjoncture. (B).

Adei.— Gizabide; cortesía, deferencia, déférence. (BN-baig). Gracia.

Agerraldi.— Escena. (Ager-aldi).

Agertoki.— Escenario. (Ager-toki).

Ahaidekeria.— Ahaideen arteko haragikeria. Incesto.

Ahoki.— Cortejo fúnebre. (AN, BCc).

Aieru.— Gesto, visaje. (L).

Aintzindari.— Jefe; heraldo. (Aintzin-tik) (AN, L, S).

Aitor.— Testimonio. (G).

Aitzi.— Aurka, kalte; contra. (S, arc.).

Aitzurdin.— (Aitz-urdin) Mármol.

Aker-gizon.— «Sátiro» adirazteko eratu dut hitz hori.

Aldarrikatu.— Pregonar; predicar. Aldarrikari, predicador. (B).

Alderrai.— Noragabe dabilana; errante, vagabundo. (B).

Aldika.— Relevo, turno. (Bera - L. Mendizábal).

Alote.— Ezbai, zalantza; duda.

Altxor.— Urreta, dirutza; tesoro. (G-and-don).

Ameskeria.— Burtzoro, erokeria; delirio.

Anartean.— Bitartean; mientras, entretanto. (Duvoisin).

Ankura.— Handitsu, gurintxa; tumor. (BN-s, R, S).

Antzeztu.— (Antz-etik) Imitar, representar. Antzezlari: representante, comediante. Antzerki: comedia, drama.

Apen.— Asperkunde: venganza. Apendu: vengarse; Apentzaile: vengador. (G).

Aratz.— Garbi, txukun. (L).

Arantzurde.— «Porpentine» edo «puerco-espin» euskaratzeko erabili dut hitz hau.

Arbuio, Arbuiatu.— (BN, L, S) Desprecio, despreciar.

Aribide.— Uso (Olabide, «Itun berria», 417).

Ariketa.— Ocupación, trabajo (Bera - L. Mendizábal).

Arteskarra.— (S) Cible, but d'un tir; hito, blanco de un tiro.

Arratz.— (B-oñ) Tambor, timbal.

Asmamen.— Facultad inventiva, genio (¿B, G?).

Atal.— Parte, fragmento, eta hemen, «acto de una obra teatral».

Atzalgai.— Argumento (Atzaldu-gai).

Atxilo.— Preso; Atxilotu: preso hartu. Atxiloketa haurren jokoa da Bizkaian.

Auzi-jaun.— Ebazle, jueza («Orixe»).

Auzi-egun.— Día del Juicio.

Azal-apain.— Afeite.

Azaluts, Azaluskeria.— Hipócrita, hipocresía (Olabide).

Azku.— Celo, afán, energía. (BN-s. R).

Aztamakil.— Lanza. (Bera -L. Mendizábal).

Aztatu.— (BN-c) Tantear, sondra.

Aztiantza.— Augurio, presagio. (Bera - L. Mendizábal).

Aztondatu.— (BN-s, R-uzt) Averiguar, inquirir.

Aztoredun.— Halconero. (Aztore-duen).

Aztura.— Experiencia (Azkue, «Morfología»).


B

Babeskin.— (Hitz-berri) Escudo.

Bakaldun.— (Hitz-berri) Monarca.

Bakide.— (Hitz-berri) Afín.

Balbe.— (B) Muerte.

Barano.— (S-arc) Inguruan, al rededor.

Begirari, Begiraldi.— Centinela eta guardia esan nahi dute; lehenengoa Zubero-n eta bigarrena Lapurdi-n.

Barrandari.— (AN-b) Espía.

Berme.— (BN, Lc, Sc) Fiador, caución, garantía.

Betegin, Betegintzarre.— (Oihenart) Perfecto, perfección.

Bilbatu.— Tramar, urdir. Hitzei buruz, «bilbea», sintaxis adirazteko erabiltzen dugu, Olabide-ri jarrai (V. «Itun berria» IX).

Bihotzondo.— Sentimiento (V. «Orixe», «Biotz-Begietan», XXII).

Bihurpen, Bihurtzaile.— Traducción, traductor («Orixe»).

Bihurritza.— Sedición (Duvoisin).

Bulko.— Idea (R-uzt).

Bultzagai.— Incentivo (Bera - L. Mendizábal).

Burnibizi.— Imán (Bera - L. Mendizábal).

Burniori.— Bronce (Bera - L. Mendizábal).

Buruntza, Buruntzatu.— Corona eta coronar (Olabide).

Buruzut.— Altivo (L).


D

Dordo.— Calamidad, desgracia (Olabide).


E

Eden.— Veneno; Edendu, envenenar. (B).

Ebazle.— (B) Juez; tercero en discordia. Ebaztegun: Día del Juicio. (Olabide).

Egitsari.— (B-mu) Hazaña (V. Azkue, «Morfología»).

Egonarri.— (G-and-bid-hori) Paciencia.

Ehortzi.— (AN, L) Enterrar. Ehortzeta: entierro.

Einkatu.— Equilibrar (de ein (BN, L, S) proporción, medida).

Ekera.— (G-ez) Oriente (egutera-tik).

Ekuratu.— (S) Detenerse, pararse.

Ele-eder.— Literatura (Orixe).

Eliku.— (S) Abstenerse.

Elkaitz.— (BN, L, S) Infortunio.

Entzindu.— (B-arc) Confiar. Entzite: confianza. Entzinkor: confiado.

Erabeti.— (NB, L, S) Tímido.

Erakusburu.— Ejemplo.

Eratorri.— Hacer venir.

Erbal.— Débil, achacoso, paralítico.

Ereskitza.— (Hitz-berri) Escala (musical).

Erkidego.— Sociedad, comunidad (Del L. Erkide: común, copartícipe).

Erregegai, Erregeseme.— (De Errege) Príncipe.

Eroapen.— (B) Paciencia.

Eskimel.— Alfiler.

Espen.— Censura.

Espetxe.— (Hitz-berri) Cárcel.

Esteri.— Tamaño, estatura (B).

Etoi.— (G) Traidor.

Etxari.— Sala. (B).

Ezain.— Indigno (Zaitegi: «Sopokel-en Antzerkiak»; 176. «Orixe». «Urte guztiko Meza eta Bezperak», 56).

Ezatsu.— (G-iz) Húmedo.

Eztidario.— (B-a) Melifluo, meloso.


G

Gaitzurre.— Peligro.

Gaitzitu.— (BN, R, S) Ofender, contrariar.

Gaizkatu.— (Hitz-berri) Salvar.

Galbidetsu.— Peligroso (de Galbide, peligro).

Galdatu.— (B, G) Fundir.

Galen.— (B-arc) Escarmiento, desengaño, desilusión.

Galga.— Marca.

Galtzori.— Peligro.

Gantzurrin.— Ungüento (Olabide).

Garastatu.— Regar.

Garbai.— (B) Urriki, damu.

Gardi.— (B,arc) Parecer, opinión.

Gebendu.— (B,arc) Vedar, prohibir.

Gerendu.— (B,arc) Deshonrar.

Gerren.— Estoque, florete (V. Azkue, Diccionario, Prólogo, XXII).

Gertakuntza.— Preparativo.

Gertari.— Acontecimiento; suceso.

Gezi.— (AN-est, S. P.) Dardo.

Gezna.— (L) Mensaje. Geznari, Geznadun: mensajero.

Gibel-beldur.— (BNc, L) Desconfianza.

Gibelkari.— (BN-s, L-ain) Remolón, retraído.

Gizaguren.— Héroe.

Goraipatu.— (S). Alabar; exaltar.

Guda.— (Gudu) Guerra; Gudari: soldado Gudalburu (Gudari-buru), oficial, jefe militar, Gudarozte: ejército. Gudazale: belicoso. Guda-abas: pertrechos bélicos.

Gurbil.— (BN) Prudente.

Guren.— (B) Santo.


H

Haupide.— (Hautu-bide) Voto.

Hauskortasun.— Fragilidad.

Hil-mahai.— Túmulo adirazteko erabili dut hitz hori.

Hilobi.— Sepultura.

Hil-erazte.— Asesinato (Hil-erazi-tik)

Hilartitz.— Epitafio.

Hobigile.— (L) Sepulturero.

Hondalan.— (L), Excavación. Ondalan egin: excavar.


I

Idatzi.— Escribir. Idazki: carta. Idazkai: escrito. Idatzi: libro. Idazkola: pupitre. Idazle: escritor. Idaztune: pasaje.

Igarle.— Profeta.

Igitu.— Moverse. Igikun: movimiento. Igige: inmóvil.

Igorri.— (N, L, S) Enviar, expedir, gastar. Igorpen: gasto.

Iguriki.— (BN, L) Esperar, aguardar.

Ikastun.— Instruído, ilustrado.

Ikurdi.— (Hitz-berri) Escudo.

Ileorde.— (L) Peluca.

Inka.— (L) Crisis, momento difícil.

Inartxi.— (B-arc) Envidia.

Iratxo.— Fantasma, espectro. Sinon. Mamu.

Irauzi.— (AN, G) Desquiciar.

Irazale.— Creador (Hitz-berri). Irazan: crear.

Irudimen.— Imaginación.

Iskilo.— (B,arc) Arma.

Ispixo.— (BN) Apuesta.

Istalgaratu.— (L) Prepararse, resolverse.

Istinkari.— Calafate.

Itoltza.— (L) Faja, ceñidor.

Itun.— (B) Convenio.

Itzalgaizka.— A hurtadillas.

Iziogarri.— Incentivo (B).

Izkaro.— (Hitz-berri, iz (itsaso) garo-tik, «ros-maris» bezala) Erromerua (Zaitegi-Olabide).


J

Jaidura.— (L) Inclinación, pasión.

Jarauntsi.— (B,arc) Heredar, herencia.

Jaregin, Jaregile.— Salvar, salvador. (Bizkai-Guipuzkoetako mugan: Leintza).

Jaulki.— (G) Referir, narrar.

Jauralki.— (Hitz-berri) Trono. (Jaun-alki).

Jaurerri.— (Hitz-berri) Reino (Jaun-herri).

Jaurgo.— Señorío, imperio.

Jaurlaritza.— (ltz-berri) Gobierno. (Jaurri: gobernar).

Jaurespide.— Religión. Jauretsi hitz zaharretik ekarria.

Jauskortasun.— (Erorkortasun) Fragilidad.

Joale.— Campana. (AN).

Jokabide.— Jokaera, jarduera, ibilte, bizikera; Conducta.

Jomuga.— Elburu, xede, fin; blanco.


K

Kementsu.— (G) Valiente.

Kokatu.— (BN-ald, L-ain) Posarse.

Kosko.— (ANc, L) Cráneo, calavera.

Kusko.— (L-ain, S) Capullo.


L

Larderiatu.— (BNc, Lc, Sc) Conminar, amenazar, corregir.

Larrugin.— Curtidor.

Larrutx.— Pergamino. (Azkue, «Euskalerriaren Jakintza»).

Lekore.— (L) Fuera, (hors, dehors). Ate, kanpo, landa.

Leotz.— Calabozo, mazmorra.

Leratsu.— Apasionado, vehemente.

Lerra, lera.— Trineo, narria.

Lerrokatze.— (Lerrokatu-tik) Alistamiento, enrolamiento.

Lortu.— (B) Conseguir.

Lubil, Lubira, ludi.— (Lur-etik) Mundo.


M

Mamu.— Fantasma, espantajo, monstruo.

Martzal.— (B) Noble, apuesto (¿del español marcial?)

Margo.— Kolore. (Hervas, «Catálogo de lenguas») Hitz hau ez da orain gure herrietan erabiltzen, baina Bizkaian bizirik dugu Margul «descolorido» hartatik etorria.

Mardailari.— Calumniador. Mardaila: calumnia, murmuración de Zubero-n.

Mari-burduntzi.— Libélula, caballito del diablo.

Matxintzale.— Levantisco, rebelde.

Mende.— (AN, BN, L) Siglo.

Menpeko.— (B, G) Súbdito.

Mintzul.— Mutu. Mintzo gabea, Margul, margo-gabea den bezala.

Morroilope.— Cárcel (Morroilo-pe) (B-oñ, G).

Muskertzar.— Cocodrilo (Musker-tik). Musker verde da ere. «Gure gazte denboran Gipuzkoa-ko Belauntza-n honela esan ohi zen» Orixe.


N

Nare.— (BN, Sal) Tranquilo.

Narea.— (B,arc) Linaje.

Narriotu.— (L) Profanar.

Narritari.— Bufón, bromista, provocador. (L. N.).

Noarroin.— (L,arc) Menesteroso, indigente.

Noku.— (BN, S) Defecto.


O

Ogen.— (BN, S) Pekatu, Ogendi: pekatari.

Oixezki.— Occidente. (Olabide, «Itun Berria», 23 orrialdea).

Oinbilur.— Grillo, grillete. (Olabide, «I-Berria», 1,10).

Okin.— Panaderua, boulangera. «Oraindik bizi da hitz hau hiltzear ba dago ere». Orixe.

Oldozkai.— Pentsamentu. Oldoztu: pensar (AN, ms-Lond) Azkue. Olde: instinto.

Oldarraldi.— Asalto, acometida.

Olerkari.— (Hitz-berri) Poeta. Olerki: poema.

Oltxoak.— Tabletas (idazteko) «Antzinakoek etzuten paperean idazten: oltxo batzu argizariz estali eta haietan idazten zuten ezten batez». Iraizoz, «Jesu-Kristo Gure Jaunaren bizia», 12. orria.

Ondikotz.— (AN-b, L-get) Zorigaitzez! iay! por desgracia.

Oragun.— Belaki, belogi; esponja. (Olab. «I. Berria», 92, 149, 314).

Oroikidazti.— (Hitz-berri) Libro de memorias, memorandum.

Orrits.— (BN-arc) Festín.

Oski.— (are) Zapato.

Otoigu.— (S) Oratorio, capilla.

Otsezti.— (Hitz-berri) Melodía. (V. Azkue «Ardi Galdua». 158. orria).


S

Sakote.— (AN, G) Fiambre.

Sapa.— 1º. Bochorno, tiempo pesado; 2º. Boga, fama.

Sapin.— (B, G) Lino.

Sastakai.— Puñal.

Soilaru.— (L) Galería.

Sori.— (BN, L, S) Lícito.

Suaga.— (Hitz-berri) Cañón.

Suleze.— (B? G?) Infierno.


T

Targo.— Cisma, herejía.

Turutots.— (Turuta-hots) Toque de corneta.

Txabux.— (B) Túnica.

Txirlarri.— Perla (V. Olabide, «I-Berria», 42. orria).

Txundio, Txunditu.— Admiración, quedarse estupefacto (AN-ulz).


U

Ulertu.— (B) Comprender, entender.

Uztar.— (L) Sostén, soporte.


X

Xaki.— (AN-b) Marca, muesca.

Xede.— (BN, L, S) Fin, intención, designio.

Ximiko.— (AN, BN, L) Remordimiento, pena interior.


Z

Zaamiola.— (L) Oboe.

Zador.— (B). Secreto.

Zagon.— (R-bid-uzt) Impermeable, sobretodo.

Zapartingarri.— (BN-ost) Cómico, bufón.

Zapatzaile.— (de zapatu), Opresor.

Zarrastel.— (B) Despilfarrador, pródigo.

Zemai, Zemaitu.— Amenaza, amenazar (B).

Zenbakizti.— (Izt-berri) Aritmética.

Zerga, Zergaduru.— (BN, L.) Tributo, tributario.

Zildai, Zildaikatu.— Sello, sellar. (V. Olabide, «Itun Berria») .

Zilarbizi.— Mercurio.

Zimardika.— (BN-haz) Equívoco, palabra de doble sentido.

Zinesbide.— Prueba.

Zirrara.— Impresión.

Zitaldu, Zitalkatu.— (L) Envenenar.

Zogi.— Recatado, circunspecto.

Zozko.— (B) Constitución (del cuerpo).

Zulapetzaile.— (de zulapetu) Minador, zapador.

Zurbil.— (B, G) Pálido.

Zuribide.— Excusa.

Zuritu.— Paliar, disimular, adular.

 

 

© Bingen Ametzaga

 

 

Antzez-lagunak / Lehenbiziko atala / Bigarren atala / Hirugarren atala / Laugarren atala / Boskarren atala
Hitzaurrea / Antzerkiaren haria / Hiztegia

 

 

"Shakespeare euskaraz" orrialde nagusia


www.susa-literatura.eus