—1881 Irun—

Iltzen bazaigu ama euskera, euskaldun ilak gera!

Antonio Arzak

                1

Zer ikusten det urruti artan

Biotza pusketan joanik?

Zer ekaitz ilun ikaragarri

Dator euskaldunak andik?

Ai, esatea libre banuke

Esango nuke, bai, pozik,

Baina penetan bizi gaitean,

Supri dezagun ixilik!

                2

Ixilik atzo, ixilikan gaur,

Ixilik bigar eta etzi,

Ixilik beti, kantatutzea

Ez degulako zilegi;

Ordu txarrean gure artean

Ginalako, ai, berezi,

Anaiak bear genduelarik

Len, orain, gero ta... beti!

                3

Naigabe pisu leor-leor bat

Doakabe ark dakarkit,

Negar egin nai, baina malkorik

Bat bakarrik ez datorkit;

Len ixuriak ditut guztiak,

Dar-dar gorputza dabilkit,

Eraso beltza badator eta

Euskal-Erria... zabilzkit!

                4

Lengo oitura miragarriak

Zar eta maitagarriak,

Gure aitonen aitonetatik

Jaunak guri biraliak,

Denbora joanik beti berriak,

Beti txit arrigarriak,

Nora dijoaz? Nola ta noizko?

Au lotsa, anai maitiak!

                5

Gure semetxo eta aitonen

Erdian gaude jarriak,

Aek seaskan, oek zerutik,

Guri begira guztiak;

Eta guk norontz geren begiak

Daukazkigu ipiniak?

Zorigaiztozko lotarki batek

Dauzkigu oso itxiak!

                6

Gauza tristea, paregabea

Da gaur nere dolorea:

Semeak aita ikusten du ta

Aitak ez berriz semea!

Al balitz aitak gaurko egunean

Seaskara begiratzea,

Izango luke bere biotza

Su bizi baten labea!

                7

Baina itzali zuen su bizi ura

Etsaigo negargarriak,

Minak izanik esan ditzagun

Garbi ta soilik egiak;

Euskal biotzak sentitzen ditu

Eriotzaren sugarrak,

Odol-ustu zan, au nere mina,

Nere erritar laztanak!

                8

Euskal Erriko semeak, esna,

Altxa gaitean gaur bertan,

Ara aurtxoak guri begira

Seaskatxo otz-otzetan!

Ama non degu, Ama euskera?

Ara an txokoan, penetan!

Iltzen bazaigu ilak gera ta

Ilak aurrak seasketan!

                9

Bai, gure Jauna, il bitez orain

Ama ez ezagutzekotz,

Gu bezelako esker gaiztoko

Seme txarrak izatekotz,

Gure legea, paregabea,

Oinperatzera jartzekoz,

Berak galdurik beren Amari

Bizia galtzen uztekotz!

                10

Guk, gurasoak eta semeak,

Gaurko euskaldun erbalak,

Zer erakusten diotegu? Ai!

Non dira euskal oiturak?

Eraso beltza badatorkigu,

Azitzen datoz aurtxoak,

Oitura on aek badaramatzi

Berekin Ama gaisoak!

                11

Gu, gurasoak eta semeak,

Zentzu apurrik gabiak,

Euskal izkuntza eta oituren

Galtzaile lotsagarriak.

Bereak ditu gure animak

Sekulako lotarkiak?

Etzaituzte gaur esnatu bear

Amaren azken antsiak?

                12

Ezta batere! Ezta batere!

Il bedi triste beingoan:

Ez gerade gu bere semeak,

Ez gaude euskal lurrean!

Au esan eta odei lodiak

Agertzen dira zeruan,

Eta aurtxoak joan nai luteke

Amon onaren kolkuan!

                13

Ama joan zaigu, baina umeak

Emen gelditzen zaizkigu,

Ai dira anditzen eta erasoa

Alderatzen datorkigu;

Odei lodiak, beltz-beltz eginik,

Argia digute kendu,

Eta dunbotsa turmoiarena

Nunbaitik aditzen degu.

                14

Kantauriako kosta guztiko

Itsasoaren orrua

Dator ondoren, irentsi naian

Euskal-Erri izandua,

Garaintzi nairik mundu danari

Jaunaren lege santua,

Zeinek danari esaten dion:

"Onra zazu gurasua".

                15

Aur txiki aek gizon eginik

Biurtzen zaizka aitari,

"Aita gaiztoa —esan diote—,

Utzi zenion amari!

Saldu gaituzu, zu galdu zera,

Orain negarrak ugari,

Bazenekizun, aita gaiztoa,

Etzinala ondo ari".

                16

Bai! Atzo il zan ta gaur emen dator

Eraso beltza gainera;

Bein damutu ta piztu zenduen,

Joan zinan berriz atzera.

Urte oetan ibili zera

Bein batera, bein bestera,

Baina azkenik il zaigu eta

Goazen guztiok lurpera!

                17

Aizea ere usteldu da ta

Ezin arnaserik artu,

Aita-semeak lurra jo dute,

Nai baina ezin altxatu!

Estutzen dira, aitak orduan

Nai tu semeak salbatu,

Eta semeak madarikatzen

Aita nai dute urratu!

                18

Odeiak ontan lertzen dira ta

Negarrez dago zerua!

Euskal-Erria izandu zana

Beltzez jantzia, galdua!

Esker gaiztozko bere semea,

Len gozoro bizitua,

Il nai ta ezin il zorrotz batekin

Damuak arantzatua!

                19

Ai! Lurrak berak du Ama il ura

Guk baina geiago maite,

Ama ark onra eman ziola,

Beste Lurrak badakite;

Joan nai du, bada, arren atzetik,

Urak estaldu lezake,

Sar bedi bada Done-Joanetik

Santander jotzera arte.

                20

Diz-diz tximistak, marru turmoiak,

Orro itsaso ederra,

Estal ditzazu euskaldun lurrak,

Etsaigo gaiztok galduak;

Adio orain, agur betiko

Atsekabe emengoak,

Barkaturikan Berarengana

Gora gaitzala Jainkoak!